روزنامه جوان/ متن پیش رو در جوان منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست.
«انقلاب ۳۰ ژوئن یوم‌الله و روزی است که خداوند در آن مؤمنان را به پیروزی رساند و آن‌ها را در زمین قدرت بخشید و فاسقین جنایتکار را نابود کرد. این روز مثل فتح مکه بود.»
شاید بتوان سرنگونی محمد مرسی، رئیس‌جمهور سابق مصر را در پی اعتراضات ۳۰ ژوئن ۲۰۱۳ و کودتای سه روز بعد به هر چیزی تشبیه کرد جز فتح مکه در صدر اسلام یا سالگرد تولد پیامبر اکرم (ص). این تشبیهی است که از سوی علی جمعه، مفتی اعظم سابق مصر، بیان شده و گفته است که «انقلاب ۳۰ ژوئن یوم‌الله و روزی است که خداوند در آن مؤمنان را به پیروزی رساند و آن‌ها را در زمین قدرت بخشید و فاسقین جنایتکار را نابود کرد. این روز مثل فتح مکه بود.» شاید جمعه با این حرف اعتقاد واقعی خود را گفته تا مجیزگویی عبدالفتاح السیسی را که از آن موقع تا حالا قدرت را در مصر در دست دارد و حالا هم دور دوم ریاست‌جمهوری‌اش را می‌گذراند، اما چنین تعریف و تمجید عجیب و غریبی از به قدرت رسیدن او آیا می‌تواند گویای این واقعیت باشد که مصر بعد از پنج سال به آرامش رسیده است؟ دست‌کم خود السیسی نمی‌تواند نگران واقعیت موجود در کشورش باشد و برخی تحولات در این روز‌ها نشان می‌دهد که هنوز آتشی در زیر خاکستر هست که می‌تواند منجر به اتفاقاتی مثل قیام مردمی در ۲۰۱۱ بشود.
مسیر سخت
السیسی در پنجمین سالگرد سقوط مرسی و به قدرت رسیدنش در مورد دستاورد‌های این مدت گفته که ذخیره ارزی مصر از حدود ۱۵ میلیارد دلار در ژوئن ۲۰۱۳ به ۴۴ میلیارد دلار در سال جاری رسیده که بالاترین میزان در تاریخ مصر است و رشد اقتصادی هم از حدود ۲ درصد در پنج سال قبل به ۴ درصد رسیده است. السیسی وعده داده که با روند فعلی ممکن است رشد اقتصادی مصر در چند سال آتی به ۷ درصد و حتی بیشتر از این برسد، اما خود او هم معترف است که مسیرش برای رسیدن به این هدف آسان نیست و حتی می‌گوید که «مسیر اصلاحات اقتصادی دشوار و سخت است و رنج بسیاری دارد.» او این مسیر سخت را برای مصر اجتناب‌ناپذیر می‌داند، اما با اشاره به دشواری‌ها و سختی آن نشان داد که چندان هم بی‌خبر از وضعیتی نیست که این مسیر برای مردم مصر به بار آورده است. بخش قابل توجهی از این سختی‌ها و مشکلات اقتصادی برای مردم ناشی از اجرای سیاست‌های ریاضتی است که السیسی مجبور شده در مقابل دریافت وام ۱۲ میلیارد دلاری از صندوق بین‌المللی پول اجرا کند. وضع مالیات بر ارزش افزوده، کاهش یارانه‌های دولتی برای انرژی و آزاد شدن نرخ ارز از جمله بخش‌هایی از این سیاست ریاضتی است. هر چند که سوبیر لال، نماینده صندوق بین‌المللی پول در مصر، اجرای این سیاست را برای رسیدن مصر به ثبات و رشد پایدار اقتصادی لازم می‌داند، اما افزایش ۶/۶۶ درصدی قیمت سوخت در حدود یک ماه قبل باعث شد تا جنبش دموکراتیک مدنی با انتشار بیانیه‌ای نسبت به عواقب این افزایش هشدار بدهد. این جنبش که از سوی شخصیت‌های سیاسی و احزاب مختلف شکل گرفته در بیانیه خود از عواقب «سیاست‌های ناعادلانه» برای اکثر مردم مصر گفت که برخلاف وعده‌های السیسی اجرا می‌شوند، چون او قبل از این وعده داده بود که «هیچ‌گونه افزایش قیمت با کاهش یارانه‌ها را تأیید نمی‌کند مگر اینکه افزایش درآمد شهروندان افزایش یابد.»
نابرابری اقتصادی
احمد العطار در شصت و نهمین جشنواره تئاتر آوینیون فرانسه نمایشی به نام «شام آخری» را به روی صحنه برد. او در این نمایش جامعه امروز خود را نشان داد که از دو بخش تشکیل شده؛ بخش مرفه جامعه که افراد این بخش با بحث‌های سطحی و بی‌ربط مدام پر حرفی می‌کنند و در مقابل، بخشی هم هست که هیچ حرفی نمی‌زنند و افراد این بخش متشکل از خدمتکاران هستند. نمایش احمد العطار می‌تواند تا اندازه‌ای جامعه مصر را به صورت اغراق‌آمیز نشان داده باشد، اما فرید فرید، گزارشگر دویچه وله، به سراغ یکی از افراد بخش دوم رفته که به جای سکوت ترجیح می‌دهد با حرف زدن از وضعیت معیشتی ناگوار خود به السیسی هشدار بدهد. این شخص‌ام هبه پیرزن ۶۸ ساله‌ای است که در حال بردن اجاق فرسوده خود برای فروش در بازار کثیف و شلوغی در مرکز قاهره به فرید می‌گوید: «آیا السیسی می‌خواهد ما با این روش بمیریم؟» و بعد به افراد بخش نخست اشاره می‌کند و به السیسی هشدار می‌دهد که باید نگران مردم فقیری مثل او باشد تا آن‌هایی که ساکن در مارینا العلمین هستند.
سلما حسین، اقتصاددان در سازمان «ابتکار‌های مصری برای حقوق شخصی» (المبادرة المصریة للحقوق الشخصیة) افزایش بدهی‌های عمومی را باعث رشد شکاف طبقاتی می‌داند که دیگر نمی‌توان به زدن پلی بر این شکاف زد و با توجه به شکایت‌های عمومی از افزایش قیمت‌ها معتقد است که بسیاری از شاخص‌ها از ناآرامی‌های اجتماعی- اقتصادی منجر به انقلاب ۲۰۱۱ نه تنها هنوز هم وجود دارند بلکه در عمل وخیم‌تر هم شده‌اند و هشدار می‌دهد: «ما نمی‌توانیم بگوییم که این شاخص‌ها به کجا ختم می‌شوند.»
آتش زیر خاکستر
نمایش «شام آخر» احمد العطار تنها شکاف عمیق در جامعه امروز مصر را به صحنه نیاورده بلکه باید به بازیگران خدمتکار این نمایش دقت کرد که سکوت آن‌ها به معنای خاموشی کامل نیست بلکه حکم آتش زیر خاکستر در این جامعه را دارد. حسن نافعه، استاد علوم سیاسی دانشگاه قاهره، این سکوت و خاموشی را مورد توجه قرار داده و عواملی از جمله ترس و شدت عمل نهاد‌های امنیتی را عامل آن می‌داند، اما در عین حال معتقد است که «هیچ کس نمی‌تواند ادامه این سکوت در برابر اقدامات نظام حاکم را تضمین کند و هر لحظه ممکن است که انفجار رخ بدهد به خصوص اینکه گرسنگی و خشم ناشی از آن به جایی برسد که تصورش دشوار است.» این نگرانی تنها محدود به او نیست و باید گفت که خود السیسی با توجه به وجود آتشی در زیر خاکستر خاموش مصر است که همزمان با پنجمین سالگرد کودتایش یک سلسله اقدامات امنیتی انجام داد. تمدید وضعیت فوق‌العاده برای سه ماه دیگر از جمله این اقدامات بود. وضعیت فوق‌العاده در آوریل ۲۰۱۷ و به دنبال دو انفجار تروریستی در دو کلیسای مسیحیان قبطی مصر برقرار شد، اما پارلمان مصر تا کنون شش بار آن را تمدید کرده و این در حالی است که طبق ماده ۱۵۴ از قانون اساسی، تنها دو بار تمدید آن مجاز است. تغییر رئیس و معاون سازمان اطلاعات مصر اقدام دیگر السیسی است که با کنار گذاشتن خالد فوزی از ریاست این سازمان، عباس کامل را به جای او نشاند تا با قرار دادن مدیر دفتر خود در این مقام اطمینان خاطر بیشتری از عملکرد آن داشته باشد. تصویب لایحه معافیت افسران ارشد از تعقیب قضایی بعد از کودتای ۲۰۱۳ و اعطای مزایا و پاداش‌های قابل توجه به افسران ارشد از دیگر اقداماتی است که برای تقویت جایگاه نظامیان انجام شده تا السیسی بتواند حمایت افسران ارشد ارتش را در مقابل نارضایتی عمومی داشته باشد.
السیسی با وجود اینکه در سالگرد به قدرت رسیدنش وعده رشد پایدار اقتصادی را می‌دهد، اما عوارض ناشی از اجرای نسخه صندوق بین‌المللی پول و سیاست ریاضتی آن باعث شده تا آنقدر نگران از آتش زیر خاکستر در جامعه مصر باشد که با این سلسله اقدام‌های امنیتی سعی به مقابله با این آتش دارد، اما آیا او می‌تواند به هدف خود برسد؟ سرکیس نعوم، نویسنده و روزنامه‌نگار مشهور لبنانی، پیش از این و در نهمین بخش از سلسله یادداشت‌های خود در روزنامه لبنانی النهار نظر یکی از مقام‌های سابق امریکایی را در مورد سرنوشت السیسی و مصر نوشته که این مقام انتظار وقوع یک جنبش مردمی، در این کشور را دارد آن هم به دلیل وضعیت سخت اقتصادی. السیسی پنج سال قبل و به دلیل همین وضعیت سخت اقتصادی بود که کودتای خود را علیه مرسی پیش برد. او آن موقع و با سوار شدن بر موج نارضایتی عمومی خود را به عنوان یک ناجی ظاهر کرد، اما حالا و بعد از پنج سال وضعیت اقتصادی همانند آن موقع یا شاید هم بدتر از آن شده و این وضعیت امید را به رهبران اخوان‌المسلمین مثل یحیی حامد بازگردانده است. این وزیر سرمایه‌گذاری در دولت مرسی به دیوید برنان، تحلیلگر اکونومیست می‌گوید که کنترل السیسی بر اوضاع به آن سفت و سختی که به نظر می‌رسد نیست و «هنوز انقلابی در راه است.» السیسی در این پنج سال و با شعار مبارزه با تروریسم به جنگ اخوان‌المسلمین رفته، اما واقعیت این است که نتوانسته بدنه اجتماعی آن را از بین ببرد؛ بدنه‌ای که می‌تواند با استفاده از نارضایتی عمومی و بعد از پنج سال شرایط را برای السیسی و برنامه‌های او به کلی تغییر بدهد یا حتی قیام ۲۰۱۱ را تکرار کند و السیسی را به همان عاقبتی بکشاند که حسنی مبارک دچار آن شد.
*دکترسیدنعمت‌الله عبدالرحیم‌زاده
