اعتماد/ متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
بسته اقتصادی پیشنهادی ١+٤ که همه منتظر آن بودند سرانجام پس از چکش‌کاری‌های اولیه در نشست‌های کارشناسی روز پنجشنبه و نشست وزرای خارجه ایران و کشورهای باقیمانده در برجام در روز جمعه به تهران بازگردانده شد. نگاه‌ها به این بسته تا حدود بسیار زیادی تحت تاثیر اظهارات حسن روحانی، رییس‌جمهور و محمد جواد ظریف، وزیر خارجه که پیش از آغاز نشست‌های روز جمعه صورت گرفته بود، قرار گرفت. صفت‌هایی مانند ناکافی و مایوس‌کننده که برای بسته پیشنهادی به کار گرفته شدند در رسانه‌های داخلی مصرف بیشتری پیدا کردند اما اندک اندک با گذشت چندساعت از پایان کار وزرا در هتل کوبرگ، تحلیل‌ها شکل و شمایل واقع‌بینانه‌تری به خود گرفتند. بیانیه قرائت شده توسط فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به گواه بسیاری از کارشناسان در حقیقت مجموعه‌ای از وعده‌ها و تعهدهای کلی بود که مکانیسم‌ها و چند و چون اجرای آن باید در رایزنی‌های کارشناسی میان ایران و ١+٤ مشخص شود. در حقیقت می‌توان گفت که ایران و ١+٥ یک بار در ژانویه سال ٢٠١٦ یعنی چندماه پس از حصول توافق هسته‌ای وارد مرحله اجرا شدند و یک بار هم در جولای سال ٢٠١٨ با ترکیب ١+٤ و دو ماه پس از خروج امریکا از برجام. گفته می‌شود که وزرای خارجه ١+٤ در نشست رو در رو و پشت درهای بسته با محمدجواد ظریف، مکانیسم کلی اجرای تعهدها و طرح‌های خود برای منتفع شدن ایران از باقی ماندن در برجام را ارایه کرده‌اند و از این پس ایران باید نحوه اجرای این تعهدها را محک بزند و ببیند که آیا از آن رضایت دارد یا خیر. وزیر خارجه ایران در وین مطالبه‌ها و توقع‌های تهران از کشورهای باقی مانده در برجام را به صراحت اعلام کرده و با بسته‌ای با پرانتزهای باز به تهران آمده تا نکته‌های مثبت و منفی که در مقام اجرا مشخص خواهند شد را برای عیب‌یابی به مذاکرات کارشناسی ارجاع دهد. در حالی که مقام‌های ایرانی پیش از نشست وزرای ایران و ١+٤ چارچوب‌های ارایه شده در بسته را راضی‌کننده نخوانده بودند، یک منبع آگاه به «اعتماد» می‌گوید که در نشست‌های دو و چندجانبه در وین علایم مثبت برای پیشبرد همکاری‌های اقتصادی تهران حتی در صورت بازگشت تحریم‌های ثانویه امریکا دیده شده و در حوزه سیاسی نیز طرف مقابل اراده قوی را برای ایستادن در برابر اقدام یک‌جانبه امریکا در خروج از برجام به نمایش گذاشته است.
محمد جواد ظریف در گفت‌وگوی خود با خبرنگاران پس از پایان نشست وزرای ایران و ١+٤ اعلام کرده بود که مذاکرات وین یک گام به پیش بود. به نظر می‌رسد که انتظارها از این دور مذاکرات نیز باید در همین اندازه باشد و دستاورد نخستین رایزنی‌های ایران و ١+٤ در سطح وزرا پس از خروج امریکا از برجام را نه باید یک شکست و نه یک دستاورد فوق‌العاده دانست. درهای مذاکره میان ایران و ١+٤ همچنان باز است و البته طرف ایرانی نیز می‌گوید سیگنال‌های مثبت کافی برای ادامه روند را دریافت کرده است.
طرح ایده‌های خلاقانه در وین
٢٤ ساعت پس از پایان نشست وزرای خارجه ایران و ١+٤ در وین، تحلیل‌های رسانه‌های غربی بر اجماع اعضای باقی مانده در برجام بر اجرای تعهدات خود با وجود بازگشت تحریم‌های ثانویه امریکا تاکید داشتند. خبرنگار وال‌استریت‌ژورنال مستقر در بروکسل که خود را برای پوشش نشست روز جمعه به وین رسانده بود در حالی که پس از قرائت بیانیه توسط فدریکا موگرینی در توییتر خود نوشته بود بیانیه چیزی بیش از تکرار کلیات نبود و به نظر می‌رسد که اروپا در حال خرید وقت است، چندساعت پس از بازگشت وزرا به پایتخت‌های‌شان نوشت: هرچند که در بیانیه امروز نبود جزییات اجرایی برای تعهدات کاملا مشخص بود اما برخی از مقام‌های حاضر در جلسه می‌گویند کارهای بسیار جدی در رایزنی‌های وزرا صورت گرفته و ایده‌های بسیار خلاقانه‌ای هم مطرح شده که در سایه آن مسائل بانکی و پرداخت پول نفت ایران ادامه پیدا خواهد کرد.
نه پایکوبی کنید نه مرثیه‌خوانی
برخی از مقام‌های اروپایی و امریکایی نیز در توییترهای خود تاکید کشورهای باقی مانده در برجام بر اجرای بی‌چون و چرای تعهدهای خود را مورد استقبال قرار دادند. هماهنگ‌کننده سابق وزارت خارجه امریکا در مذاکرات هسته‌ای با ایران نیز در توییتر خود درباره نتیجه مذاکرات اخیر وین نوشت: دیپلماسی در حال پیگیری میان ایران و ١+٤ بسیار پیچیده است و کسانی که کلی بودن بیانیه را بهانه‌ای برای جشن و پایکوبی و یا مرثیه‌خوانی می‌دانند درکی از این نوع دیپلماسی ندارند. بیانیه‌ای که توسط موگرینی قرائت شد نشان می‌دهد که اعضای باقیمانده در برجام کار بسیار خوبی را پیش برده و اختلاف‌ها را به حداقل رسانده‌اند. اجرایی شدن این تعهدها به زمان و البته انعطاف‌پذیری طرف مقابل بستگی دارد اما اصلی‌ترین سوال این است که آیا ایران در این مقطع می‌تواند برای بهره‌برداری در میان‌مدت و یا بلندمدت از دستاوردهای نشست وین صبر پیشه کند؟
تعهد ١+٤ با وجود تهدید ترامپ
خبرگزاری فرانسه نیز ترجیح داد وزن مثبتی به مذاکرات وین ببخشد و در این باره نوشت: باقی‌ماندگان در توافق هسته‌ای روز جمعه اعلام کردند که تلاش می‌کنند صادرات نفت ایران به بازارهای جهانی با وجود خروج امریکا از این توافق ادامه پیدا کند. محمد جواد ظریف عزم آنها برای مقابله با فشارهای امریکا را ستود. ١+٤ اعلام کردند که به توافق هسته‌ای و کمک به رونق تجاری و تداوم سرمایه‌گذاری در ایران ادامه خواهند داد. نکته مهم در بیانیه وین این بود که طرفین بر تعهدهای خود برای منتفع شدن ایران از فوائد اقتصادی برجام تاکید کردند. این در حالی است که از زمان خروج امریکا از توافق هسته‌ای برخی از کمپانی‌های بزرگ اعلام کرده‌اند که ترجیح می‌دهند به کار اقتصادی در تهران پایان دهند. با این وجود در حالی که ترامپ می‌گوید کمپانی‌هایی که با ایران تجارت کنند را تحریم خواهد کرد اما اروپایی‌ها می‌گویند سیستمی تعریف خواهند کرد که امنیت کار کمپانی‌های اروپایی در ایران را تامین کند. هرچند که در بیانیه اخیر وین هیچ زمان مشخصی برای انجام تعهدهای ١+٤ مشخص نشده است اما تاکید شده که اعضای باقیمانده تلاش خواهند کرد کانال‌های مالی با ایران را باز نگاه دارند.
اروپا هنوز فرصت می‌خواهد
مطالبه از ایران، تلاش از اروپا و در این میان زمان فاکتوری بسیار کلیدی است. به نظر می‌رسد که اروپایی‌ها ابتدا کف امتیازها را در برابر سقف تعهدهای ایران که در برجام داده و همچنان نیز به آن پایبند است، مطرح کردند. پس از انتقادهای بی‌پرده و علنی رییس‌جمهور و وزیر خارجه ایران، جزییات بیشتری در نشست وزرا مطرح و در اختیار ایران قرار می‌گیرد. درحالی که چهره‌ای مانند وزیر خارجه فرانسه می‌گوید تا ماه نوامبر توافق نهایی میان ایران و ١+٤ بر سر بسته پیشنهادی طول خواهد کشید. الجزیره در گزارش خود به زمانبندی مدنظر ظریف اشاره کرده و می‌نویسد: وزیر خارجه ایران از طرف‌های مقابل خواست که تا پیش از آگوست و نوامبر تکلیف اجرای تعهدهای خود را مشخص کنند. الجزیره در ادامه می‌نویسد که وزیر خارجه ایران اعلام کرد تهران و طرف‌های مقابل باید وارد فاز اجرا شوند تا مشخص شود که با توجه به تعهدهای امریکا تا کجا می‌توان پیش رفت. تحریم‌هایی که پیش از همه ایران را تحت تاثیر قرار خواهد داد تا ماه نوامبر بازخواهند گشت و به نظر می‌رسد که اروپا این ماه میلادی را به عنوان ضرب‌الاجل نهایی خود در نظر گرفته و قصد دارد در این مدت رفتارهای ایران در تحمل تحریم‌ها و باقی ماندن در برجام، اصرارهای امریکا برای پیوستن همه به موج تحریمی جدیدش علیه ایران و نتیجه مذاکره کره شمالی و امریکا را ارزیابی کند. خبرنگار الجزیره که برای پوشش مذاکرات ایران و ١+٤ به وین رفته بود، در این باره می‌نویسد: در جهان ایده‌آل وقتی دیپلمات‌های ارشد کشورها دور هم جمع می‌شوند بسته‌ای با جزییات کامل برای زنده نگاه داشتن توافق باید ماحصل جلسه باشد. اما در این موضوع گفتن آسان‌تر از عمل کردن است. شاید اروپایی‌ها هم به تنهایی ابزار کافی سیاسی و اقتصادی برای حمایت از ایران در برابر فشارهای امریکا را نداشته باشند.
فاصله اراده دولت‌ها تا تصمیم کمپانی‌ها
خبرگزاری فرانسه در تحلیل جداگانه دیگری نسبت به توانایی اروپا برای برآورده‌سازی هرآنچه ایران می‌خواهد ابراز تردید کرده و می‌نویسد: به نظر می‌رسد که فرجام برجام در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است چرا که فحوای کلی زمزمه‌های دیپلمات‌های ارشد کشورهای باقیمانده در برجام این بود که نمی‌توانند همه خسارتی را که از خروج امریکا از برجام ایجاد خواهد شد، جبران کنند. ١+٤ می‌گوید مصمم به اجرای برجام است اما این دولت‌ها توانایی کافی برای وادار کردن کمپانی‌های خود برای باقی ماندن در برجام را ندارند. خبرگزاری فرانسه در ادامه به تهدیدهای ایران در دو ماه گذشته اشاره کرده و می‌نویسد: ایران اعلام کرده که اگر از باقی ماندن در برجام منتفع نشود غنی‌سازی ٢٠ درصدی را از سر خواهد گرفت. از سوی دیگر برخی مقام‌های ایران در چند روز گذشته تهدید کرده‌اند که اگر اختلالی در صادرات نفت ایران حاصل شود، سایرین نیز نمی‌توانند به سهولت نفت خود را از منطقه صادر کنند. با وجود آنکه بسته پیشنهادی اروپا حداقل در ظاهر جزییات اجرایی ندارد فدریکا موگرینی می‌گوید که مذاکرات به خصوص در زمینه اقتصادی ادامه خواهد داشت. با این وجود برخی از دیپلمات‌های اروپایی در گفت‌وگو با خبرگزاری فرانسه گفته‌اند که در جریان مذاکرات وین پیشرفت‌های فاحشی صورت گرفته به خصوص آنکه اروپایی‌ها وعده دادند فروش نفت ایران را تضمین کنند اما مشخص نیست که این تلاش‌ها انتظارهای ایران را تامین کند یا خیر.
تلاش برای حفظ ایران در بازار
واشنگتن پست نیز در گزارش خود وزنه تحلیل را به سمت تمجید تلاش‌ها برای باقی نگاه داشتن ایران در برجام سنگین کرد و نوشت: ٥ کشور در وین با ایران به توافق رسیدند که مذاکرات را ادامه دهند و امنیت فروش نفت و گاز ایران با وجود تحریم‌های امریکا را تامین کنند. فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به خبرنگاران گفت که کشورهای باقیمانده در برجام به این نتیجه رسیده‌اند که حفظ این توافق در راستای تامین امنیت تمام آنها خواهد بود. اروپایی‌ها به اضافه چین و روسیه در حالی خواهان حفظ برجام هستند و در این مسیر از هیچ تلاشی فروگذار نمی‌کنند که امریکا امید داشت با خروج از برجام اروپایی‌ها و ایران را وادار به بازگشت به پای میز مذاکره و وارد کردن سایر اختلاف‌ها با ایران به مذاکرات هسته‌ای کند. چین نیز که رابطه تجاری خوبی با ایران در دوره پسابرجام برقرار کرده به صراحت از عزم جدی کشورهای باقیمانده برای حفظ برجام سخن گفت و وزیر خارجه این کشور تاکید کرد اگر برجام از بین برود این تنها ایران نیست که متضرر خواهد شد بلکه این مساله تاثیر منفی بر روند صلح در خاورمیانه نیز خواهد داشت.
نمایی از بسط تنش میان امریکا و متحدانش
رسانه امریکایی نیوزویک نیز در گزارشی تفصیلی در‌این‌باره نوشت: نشست وین نشان داد که خروج امریکا از برجام، چین و روسیه را به اروپا نزدیک‌تر کرده است. نشست وین میان وزرای خارجه ایران و ١+٤ در حقیقت نوری بر تنش‌های جدیدی بود که در یک سال و نیم اخیر میان اروپا و امریکا ایجاد شده است. دونالد ترامپ در این مدت هم از توافقنامه آب و هوایی پاریس و هم از چند توافقنامه بین‌المللی دیگر به انضمام برجام خارج شده و همین مساله انتقادهای بسیاری را از سوی متحدان سنتی امریکا متوجه دولت ترامپ کرده است. در حال حاضر نیز اروپایی‌ها به‌شدت نگران این هستند که ترامپ همانطور که وعده داده با خروج از برجام آرام ننشیند و کمپانی‌های غیرامریکایی را نیز به دلیل همکاری با ایران در دوره پسابرجام جریمه کند. ترامپ اعلام کرده که معافیت از تحریم‌ها را به شرکت‌های اروپایی و یا سایر شرکت‌های فعال در ایران نخواهد داد و آنها باید خرید نفت از ایران را به سرعت کاهش داده و به صفر برسانند.
