فرهیختگان/ متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
ابوالقاسم رحمانی| با جمله رضا اردکانیان وزیر نیرو شروع می‌کنم؛ «استفاده از واژه بحران برای آب صحیح نیست و اگر روزی در شرایط بحرانی قرار بگیریم باید به دنبال واژه جدید بگردیم.» دغدغه‌ای که اگر بدون مقدمه و موخره بیان شود، از هرکسی انتظار می‌رود جز وزیر نیرو؛ البته وقتی وضعیت نامطلوب را کیلومتر‌ها آن طرف‌تر بررسی کنید و به‌جای حضور شخصی، استاندار را فرا بخوانید و از گزارش‌ها به جای مشاهدات استفاده کنید انتظار چنین واکنشی دور از ذهن نیست. اما کمی به خوزستان می‌رویم. منهای سال‌های جنگ و توپ و تانک و خمپاره و مظلومیتی که همچنان هست و چاوشی‌خوانی‌اش را هم می‌شنویم، تصاویری که حالا سوای انتشار ذره‌ای شان، آلبوم آلبوم در صفحات عکس خبرگزاری‌ها منتشر می‌شوند به وضوح حال بد خوزستان را فریاد می‌زنند. از شمال تا جنوب استان، این بار و سوای شناخت متداول برمبنای آلودگی هوا و ریزگردها، درگیر آب هستند. درگیر آب شوری که برای هیچ چیزی مناسب نیست، صورت را نمی‌شوراند و چشم را می‌سوزاند، رنگ ماشین را برمی گرداند و گل و گیاه را هم خشک می‌کند. این تصویر محتویات هر روزه لیوان‌هایی است که زیر شیر آب مردم در خوزستان پر می‌شود اما نه خورده می‌شود و نه استفاده؛ فقط سندی است برای فریاد مظلومیت و مشقت مردم یک استان با شهرهایی که از دو سو در احاطه دو رود پر آب هستند. کمی قبل‌تر، از وضعیت بد آب شرب مردم بخش‌های مختلف استان خوزستان گزارشی تهیه کردیم و اظهارات مردم و مسئولان را در این ارتباط آوردیم. اینکه این استان در حوزه آب در سه قسمت با سه موضوع درگیر است؛ شمال استان کم‌آبی و انتقال آب با تانکرها، مرکز استان بوی بد و نامطبوع به دلیل تصفیه ناصحیح و ناکامل و در جنوب استان هم شوری شدید آب. در ارتباط با چرایی این وضعیت نیز موضوعات مختلفی عنوان شد اما بعد از گذشت مدت زیادی از این اوضاع اسف‌بار و ایجاد اختلال جدی در زندگی مردم، نه‌تنها وضعیت بهتر نشده که شوری آب افزایش یافته و به گفته مردم بومی از «غیرقابل استفاده»، به «غیرقابل استفاده‌تر» تبدیل شده است. در همین ارتباط و طبق روال همیشگی شرایط بحرانی، افراد با جایگاه‌های مسئولیتی متفاوت در ارتباط با وضعیت موجود اظهارنظرهای گوناگونی دارند. درباره وضعیت نامطلوب آب بخش‌های مختلف استان خوزستان نیز این اتفاق افتاد و اظهارات مختلفی مطرح شد که همگی بر شرایط بد زندگی مردم صحه گذاشتند.
نماینده مجلس: مربوط به دوره من نیست
عبدالله سامری، نماینده مردم خرمشهر در مجلس شورای اسلامی ریشه بسیاری از مشکلات فعلی خرمشهر را در گذشته دانست و اظهار کرد: «انتقال آب کارون که عامل اصلی شوری آب امروز خرمشهر است ۱۷ سال پیش با حفر تونل بهشت‌آباد و گلاب ۱ و ۲ انجام شد و مربوط به زمان فعلی نیست. این اتفاق اگر در دوره نمایندگی من روی می‌داد بدون شک با جدیت با آن مقابله می‌کردم. برخی من را متهم به انتقال آب خوزستان می‌کنند درصورتی‌که این موضوع به بنده ارتباطی ندارد و در شرایط فعلی نیز قادر نیستم کانال‌های انتقال آب که اعتبارات میلیاردی برای آنها هزینه شده است را خراب کنم. خشکسالی همه‌گیر است و آب دریا به رودخانه‌ها پیشروی می‌کند و مقصر آن، مسئولان فعلی نیستند و تحت فشار قرار دادن آنها در این شرایط شایسته نیست.»
آبی برای فروش وجود ندارد
غلامرضا شرفی، نماینده مردم آبادان در مجلس شورای اسلامی به موضوع فروش آب در آبادان واکنش نشان داد و گفت: «در آبادان اصلا آبی برای فروش وجود ندارد. آب به قدری شور است که باعث خوردگی تمام دستگاه‌ها و از بین رفتن تصفیه‌خانه‌ها شده است. مردم برای اینکه افت فشار‌آب را جبران کنند باید از پمپ استفاده کنند. مردم حتی باید برای خانه‌های خود تصفیه‌خانه بخرند و برای آب باید هزینه‌ای چند برابر بپردازند. آب آنقدر شور است که حتی نمی‌توان آن را به چشمان زد. به دلیل شور بودن آب، تصفیه‌خانه‌ها با مشکل مواجه شده‌اند. ناتوانی مسئولان منجر به وارد آمدن فشار به مردم شده است و آب موجود هم به لحاظ بهداشتی قابل استفاده نیست، در خیلی نقاط استان حتی آب لوله‌ها برای شست‌وشوی البسه و ظروف هم استفاده نمی‌شود.»
خوزستان، صدرنشین کوچ از استان
وجود مشکلات و مصائب گوناگون ازجمله آلودگی شدید هوا و وجود ریزگردها از طرفی و کمبود و آلودگی شدید آب از سوی دیگر در کنار فضای نامطلوب کار در استان باعث شده است که خوزستان مهاجر فرست‌ترین استان کشور باشد. طبق آماری که داوود آقایی معاون آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی خوزستان بیان کرد: «براساس نتایج سرشماری سال 1395 بالغ بر 79 هزار و 171 نفر در بازه زمانی سال‌های 1390 تا 1395 از خوزستان به استان‌های اصفهان، تهران، البرز و یزد مهاجرت کردند.» شهلا کاظمی‌پور، جمعیت‌شناس با اشاره به افزایش جمعیت ٢٠٠ هزارنفری استان خوزستان در سرشماری ٩٠ تا ٩٥ گفت: «جمعیت این استان از چهارمیلیون و ٥٠٠ هزار نفر، مانند همه استان‌ها، مطابق با رشد طبیعی به چهارمیلیون و ٧٠٠ هزار نفر رسیده است و این اعداد مهاجر فرست‌بودن جمعیت این استان را نشان نمی‌دهد.»
او می‌گوید: «در فاصله سال‌های ٨٥ تا ٩٠، ٢١٤ هزار نفر از خوزستان خارج و ١٤٠ هزار نفر وارد این استان شده‌اند. به عبارتی در فاصله سال‌های ٨٥ تا ٩٠، سالانه ١٥هزار نفر و درمجموع ٨٠ هزار نفر از استان خوزستان خارج شده‌اند. در فاصله سال‌های ٩٠ تا ٩٥، ٢٤٠ هزار نفر از جمعیت استان خوزستان خارج و ١٦١ هزار نفر وارد این استان شده‌اند و باز هم حدود ٨٠ هزار نفر تفاوت وجود دارد که از استان خارج شده‌اند.» عبدالله سامری نماینده مردم خرمشهر در مجلس شورای اسلامی نیز در همین ارتباط خاطرنشان کرد: «تحقیقاتی انجام داده‌ایم که میزان مهاجرت‌هایی که در پی وقوع گردوغبار صورت می‌گیرد مشخص شود. پیش از این مهاجرت‌ها به دلیل نبود اشتغال در سطح استان انجام می‌شده که هم‌اکنون شاهد این اتفاق به دلیل ریزگردها هستیم. فرآیند مهاجرت در استان آغاز شده است و بسیاری از خانواده‌هایی که توان مالی دارند از استان مهاجرت می‌کنند.»
وزیر نیامد، معاون وزیر هم بی‌برنامه بود
در گذشته شاهد حضور مقامات دولتی در چنین شرایطی در مناطق درگیر با مشکلات بوده‌ایم اما متاسفانه در موضوع حساس کمبود و کیفیت پایین آب در بخش‌های مختلف خوزستان، دولتی‌ها با عدم حضور و بی‌نظمی در برنامه‌ها از رسیدگی به وضع استان شانه خالی کرده‌اند. جلیل مختار، نماینده مردم آبادان در مجلس با اشاره به تلاش برای حضور وزیر در آبادان خاطرنشان کرد: «به دنبال آن بودیم تا وزیر نیرو خود در آبادان حضور پیدا کند و از نزدیک شاهد وضعیت بحرانی آب منطقه باشد اما امکان حضور وی به دلیل دستورکارها و جلساتی که در حوزه آب به‌خصوص در مورد آبادان و خوزستان وجود ندارد و به‌جای وزیر نیرو، معاون وی یعنی مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور، دوشنبه یا سه‌شنبه هفته جاری به آبادان سفر خواهد کرد.»
بعد از حضور حمیدرضا جانباز، معاون وزیر نیرو به خرمشهر و در پی بازدید از سد خاکی مارد قرار بر برگزاری جلسه بررسی آخرین وضعیت آب دو شهرستان خرمشهر و آبادان در محل کارگاه احداث بند خاکی مارد بود. اما با وجود بعد مسافت و مسیر خاکی صعب‌العبور، هیچ‌گونه وسیله‌ای برای انتقال خبرنگاران به محل برگزاری جلسه توسط فرمانداری خرمشهر تدارک دیده نشد و به دلایلی بدون اطلاع، محل جلسه نیز تغییر کرد و درنهایت بسیاری از خبرنگاران امکان حضور در این جلسه را نداشتند و این بی‌برنامگی باعث شد تا حضور معاون وزیر نیز به درستی پوشش داده نشود و نتایج حاصل از جلسه مذکور به درستی بیان و مشخص نشود.
نیمی از آب کارون، صرف کشت نیشکر می‌شود
عامر کعبی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس با اشاره به کشت نیشکر که مصرف آب بسیار بالایی دارد، گفت: «با توجه به پیش‌بینی‌هایی که از بابت خشکسالی بود، باید اجرای طرح اشتباه نیشکر که بیش از نیمی از آب ورودی به کارون را به خود اختصاص داده به‌طور فوری متوقف شود زیرا در اجرای آن پیش‌بینی اقتصادی یا آب برداشتی برای آن نشده است؛ برداشتی که برای این طرح اشتباه انجام می‌شود برای مردم شهرهای آبادان و خرمشهر که در پایین‌دست قرار دارند و اشتغال آنها نیز بسته به همین آب است مشکلات زیادی را به بار آورده به‌طوری که نخلستان‌های حاشیه اروند و بهمنشیر و فرصت‌های اشتغال زیادی از بین رفته است. متاسفانه پساب‌هایی هم که در بالادست از سمت صنایع و طرح نیشکر وارد رودخانه می‌شود شوری آب رودخانه بهمنشیر به‌عنوان یکی از منابع تامین‌کننده آب مصرفی مردم را دو‌چندان کرده و باید برای حل این مشکل کاری انجام داد.»
تا کی مردم مشکلات را تحمل کنند؟
حجت‌الاسلام علی ابراهیمی‌پور، امام‌جمعه آبادان از انحراف آب به‌عنوان یکی از موضوعات جدی و قابل پرداخت و بررسی نام برد و گفت: «شخص وزیر نیرو و حتی وزیر جهاد کشاورزی و معاونان آنها نیز باید به منطقه آمده و در جلسه‌ای مشترک در مورد موضوع نخیلات در حال نابودی و دام‌های تشنه نیز بحث و تصمیم‌گیری کنند.» وی خطاب به معاون وزیر نیرو که به استان خوزستان آمده بود گفت: «به گزارش‌های کاغذی مدیران خود اکتفا نکنید و گزارش‌های میدانی تهیه کنید و خود از نزدیک شاهد پیشرفت کارها باشید. اینکه بگوییم همه‌چیز خوب و کنترل‌شده است، درست نیست، تا کی مردم می‌توانند مسائل و مشکلات را تحمل کنند. از سال ۹۳ دستور نصب آب‌شیرین‌کن داده شد، شما بگویید الان آن آب‌شیرین‌کن‌ها کجا هستند؟ آیا به نظر شما نباید دست مدیری که در این چهار سال کوتاهی کرده است قطع شود؟ برخی از مناطق حاشیه‌ای شهر هنوز مشکل دارند، وضعیت آب آبادان مشکل دارد، آب حیات و غدیر هم که بیاید هیچ فایده‌ای ندارد، باز هم در تامین کمبود داریم.»
وضعیت آب قابل‌تحمل است، اما مطلوب نیست
غلامرضا شریعتی استاندار خوزستان نیز در ارتباط با وضعیت نامناسب آب در بخش‌های مختلف این استان به «فرهیختگان» گفت: «از گذشته تا به امروز 50 تا 60 درصد آب خرمشهر و 45 درصد آب آبادان از غدیر تامین می‌شده است که این مقدار به مرور برای آبادان هم به حدود 60 درصد رسید. مابقی آب مصرفی نیز به تفکیک حدود 10 درصد از آب‌شیرین‌کن و بقیه هم از بهمنشیر و کارون به شبکه آبرسانی تزریق می‌شد. با بروز خشکسالی متاسفانه دبی رود کارون کاهش پیدا کرد و همین موضوع باعث بالا رفتن EC آب شد. این افزایش EC به دو دلیل بود؛ یکی کاهش دبی و دیگری نیز ورود و پیشروی آب دریا به داخل کارون. از آنجایی که لوله انتقال آب کرخه طی چند روز اخیر دچار شکستگی شد، مجبور شدیم تمام آب مصرفی این مناطق را با کارون و بهمنشیر تامین کنیم که همان‌طور که گفته شد شوری بالای این آب باعث رنجش و عدم استفاده مردم از آب و مشکلات ثانویه شد. EC به حدود 5 تا 6 هزار هم رسید که البته تصفیه کن‌های خانگی می‌توانند این را تصفیه کنند.»
وی در ادامه با اشاره به اینکه تمام امور به مسئولان استان محول شده است، خاطرنشان کرد: «احتیاجی به حضور وزیر در استان نیست و بنده خودم به تهران آمدم و گزارش‌های کامل از وضعیت استان را در اختیار معاون اول رئیس‌جمهور، وزیر نیرو و رئیس دفتر رئیس‌جمهور قرار دادم. مشکل آب هم به‌زودی با افتتاح خط دوم غدیر حل خواهد شد. بنده معتقدم وضعیت آب قابل‌تحمل است اما مطلوب نیست.»
با خشکسالی مدیریتی مواجهیم
محمد درویش، فعال محیط‌زیست و عضو هیات‌علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور هم در گفت‌‌وگو با رسانه‌ها خشکسالی را موضوع غیرواقعی بیان کرد و گفت: «مساله بی‌آبی در کشور را می‌توان در همه استان‌ها متصور شد به جز خوزستان؛ این استان در کنار پرآب‌ترین رودخانه کشور قرار گرفته و به صورت کلی بیشترین تعداد رودخانه را دارد. در چنین شرایطی بی‌آبی در این استان هیچ ربطی به تغییر اقلیم و خشکسالی ندارد. در اصل ما در خوزستان با خشکسالی مدیریتی دست‌و‌پنجه نرم می‌کنیم. رودخانه‌ای که دبی آن ۱۰۰ میلیارد متر مکعب است و در برخی زمان‌ها نیز به ١٤ میلیارد متر مکعب می‌رسد چه بلایی بر سرش آمده که نمی‌تواند ١٠٠ میلیون متر مکعب آب برای شهروندان آن ناحیه تامین کند؟»
واژه بحران برای آب مناسب نیست
بهزیستی و کمیته امداد به مردم آب برسانند
جلیل مختار نماینده مردم آبادان در مجلس شورای اسلامی در ارتباط با وضعیت آب روستاهای اطراف آبادان گفت: «در حال حاضر توزیع آب در روستاها جوابگوی نیاز مردم نیست لذا تصمیم گرفته شد تا از طریق آب‌پخش‌ها و مراکز عرضه آب تصفیه و با نظارت دقیق مسئولان ذیربط و دریافت حداقل هزینه، آب در اختیار مردم قرار گیرد. به دنبال آن هستیم تا از طریق سازمان‌های حمایتی همچون بهزیستی و کمیته امداد آب بطری رایگان در اختیار افراد بی‌بضاعت و تحت پوشش این سازمان‌ها که قدرت خرید کمی دارند، قرار گیرد.» وی با اشاره به اینکه موضوع ناممکن بودن آبرسانی به ۱۰۷ روستای آبادان تنها با بهره‌گیری از ۳۰ دستگاه تانکر با وزیر نیرو در میان گذاشته شد، افزود: «وزیر نیرو از مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور خواست تا از طریق استان‌های همجوار به‌عنوان استان‌های معین، تانکرها را تا حدی که جوابگوی نیاز مردم باشد افزایش دهد؛ متاسفانه برخی مدیران استانی می‌گویند در این باره مشکلی نداریم و موضوع آبرسانی را مدیریت کرده‌ایم که این به منزله دروغگویی است.»
بحران نیست، قابل‌تحمل است و چقدر خوبیم ما
با مرور اظهارات مسئولان و قیاس آن با گزارش‌های میدانی موجود، تنها تصویری که در ذهن ساخته می‌شود همان مظلومیتی است که همواره با نام خوزستان و شهرهایش در ذهن متبادر می‌شود. مظلومیتی که نه هوا و نه حالا آب با آن سر سازگاری دارد و مسئولان هم نسخه تحمل و صبر تزریق می‌کنند. صبری که مردم خواسته یا ناخواسته در این استان آن را مشق کرده‌اند و ضمن مشاهده تمام نابرابری‌ها همچنان در صف صبر منتظر جرعه‌ای آب با کیفیت حداقلی ایستاده‌اند
