دنیای اقتصاد/ متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
لابی ایران علیه تصمیم عربستان برای افزایش تولید روزانه نفت اوپک، سقف این خواسته را از یک تا ۵/ ۱ میلیون بشکه افزایش تولید در روز به ۳۰۰ تا ۶۰۰ هزار بشکه در روز رساند. ایران به تکروی و برخورد سیاسی عربستان در اوپک اعتراض دارد؛ زیرا این کشور تحت فشار آمریکا طرح افزایش عرضه را مطرح کرده است. هرچند ممکن است در نهایت عربستان با همراهی روسیه، طرح افزایش تولید را عملیاتی کند، اما محدود شدن خواسته این دو غول نفتی نتیجه قابل‌قبولی به‌نظر می‌رسد.
چند روز مانده به برگزاری هفتمین سمینار بین‌المللی اوپک در وین، نماینده ایران در هیات عامل اوپک اعلام کرده است سه عضو این سازمان، طرح پیشنهادی عربستان برای افزایش تولید را وتو می‌کنند. حسین کاظم‌پور اردبیلی در گفت‌وگو با بلومبرگ، این سه عضو را ایران، ونزوئلا و عراق معرفی کرده است. این اظهارنظر در آستانه نشستی که از سوی کارشناسان یکی از پرچالش‌ترین جلسات اوپک پیش‌بینی می‌شود، پرده از جدالی بر‌می‌دارد که نتیجه‌اش یا تداوم اتحاد نفتی خواهد بود یا پایان آن.با این حال به‌نظر می‌رسد لابی ایران در اوپک تا حدودی جواب داده است؛ زیرا به گزارش روز گذشته بلومبرگ برخی منابع آگاه به این خبرگزاری گفته‌اند احتمالا افزایش ۳۰۰ تا ۶۰۰ هزار بشکه‌ای در جلسه این هفته کشورهای عضو و غیرعضو اوپک بررسی خواهد شد. عربستان و روسیه که طی ۱۸ ماه اجرای توافق کاهش تولید پایبندی قابل توجهی به پیمان خود داشتند، حالا به شکلی جدی از لزوم افزایش عرضه به بازار نفت به منظور جلوگیری از افزایش قیمت‌ها می‌گویند. آنها طرح خود را مبنی بر «افزایش تولید یک تا یک و نیم میلیون بشکه‌ای در روز» به شکل پشنهاد ارائه دادند اما در عین حال، چند روز مانده به برگزاری نشست کشورهای عضو و غیرعضو اوپک در وین، سیگنال‌هایی قوی مبنی بر اجرای این پیشنهاد ارسال کردند. اصرار این دو غول نفتی به افزایش عرضه که در کنار اهداف اقتصادی همچون افزایش سهم بازار و جلوگیری از رشد تولیدات شیل، اهداف سیاسی نیز به همراه دارد، با مخالفانی مواجه است.
ایران و عراق از جمله کشورهایی هستند که ونزوئلا را نیز به‌عنوان دیگر مخالف در کنار خود دارند و در سطح وزرای نفت، تصمیم‌گیری یکجانبه عربستان برای افزایش تولید را مورد انتقاد قرار داده‌اند. به خصوص ایران به‌عنوان کشوری که با خروج دونالد ترامپ از برجام، با بازگشت تحریم‌های آمریکا رو در رو است، ابعاد سیاسی تصمیم اخیر عربستان و روسیه را پررنگ‌تر از ابعاد اقتصادی آن می‌داند. این گمانه پس از انتشار خبری مبنی بر درخواست آمریکا از عربستان برای افزایش تولید یک میلیون بشکه‌ای به منظور پوشش دادن کاهش احتمالی عرضه از سمت ایران، قوت گرفت.از همین رو به نظر می‌رسد بهترین موضع ایران در نشست پیش روی کشورهای عضو و غیرعضو اوپک، مانع شدن از نسبت دادن لزوم افزایش سقف تولید به افت صادرات ایران است، آن هم در شرایطی که هنوز مشخص نیست تولید ایران تا چه حد از بازگشت تحریم‌های آمریکا تاثیر خواهد گرفت.
«دنیای اقتصاد» در گفت‌وگو با مدیرکل اسبق امور اوپک ایران با عنوان «خط قرمز ایران در نشست اوپک» به این موضوع پرداخته است.در این میان به نظر می‌رسد عربستان سعودی قصد دارد با یک تیر دو نشان بزند. به این معنا که با افزایش تولید هم رضایت آمریکا را جلب کند و ایران را به‌عنوان رقیب منطقه‌ای تحت فشار قرار دهد و هم با تسهیل طرح کاهش تولید، سهم بازار خود را افزایش دهد. با این حال حتی پیش از ابراز مخالفت بیژن زنگنه و جبار اللعیبی، بسیاری از کارشناسان از چالش‌‌های نشست آخر هفته اوپک و غیراوپک گفتند؛ زیرا عربستان و روسیه برای تصویب پیشنهاد خود باید نظر ۲۲ عضو دیگر حاضر در پیمان کاهش تولید را نیز جلب کنند، ۲۲ عضوی که ممکن است منافعشان با افزایش تولید و ریزش قیمت‌ها به خطر بیفتد.
انتخاب بین بد و بدتر
اظهارنظر منتقدانه نماینده ایران در هیات عامل اوپک، روز گذشته تیتر یک خبرگزاری بلومبرگ بود و تبدیل به مهم‌ترین خبر نفتی بسیاری از رسانه‌های داخلی و خارجی نیز شد. می‌توان گفت یکی از مهم‌ترین جنبه‌های این اظهار نظر، مخالفت با اثرگذاری آمریکا به‌عنوان کشوری بیرونی بر تصمیم‌گیری اوپک به‌عنوان سازمانی مستقل است. حسین کاظم‌پور اردبیلی، نماینده ایران در هیات‌عامل اوپک، در بخشی از صحبت‌های خود با تاکید بر اینکه «عرضه نفت در بازار مطلوب است و اوپک باید به تصمیم خود (توافق کاهش تولید) تا پایان سال جاری میلادی پایبند باشد»، گفته است: «به گفته برخی منابع، عربستان اکنون پیشنهادهای گوناگونی درباره افزایش تولید روزانه اوپک به میزان ۵۰۰ هزار تا یک میلیون بشکه در روز را مطرح کرده است. ما به برادرانمان در اوپک و روسیه می‌گوییم که لازم نیست ترامپ را خشنود کنیم که دو کشور بنیان‌گذار اوپک و همچنین روسیه را تحریم کرده است؛ ما کشورهای دارای حاکمیت هستیم که بر اساس مسوولیت‌ها و ارزش‌های خود عمل می‌کنیم؛ همه جهان باید در برابر این رفتارهای متکبرانه بایستد و این اتفاق خواهد افتاد.»
در کنار مخالفت با دخالت آمریکا، می‌توان گفت اظهارنظر اخیر کاظم‌پور اردبیلی انتقادی به «تصمیم‌گیری یکجانبه عربستان سعودی در رابطه با افزایش تولید» و «چراغ سبز این کشور به همراهی با آمریکا در اعمال تحریم‌های نفتی ایران» نیز باشد. با تمام این تفاسیر، بسیاری از کارشناسان با در نظر گرفتن نارضایتی برخی اعضای اوپک از تکروی و برخورد سیاسی عربستان در زمینه تولید نفت که می‌تواند نقش اقتصادی اوپک را کمرنگ کند، عقیده دارند نشست پیش‌روی کشورهای عضو و غیرعضو اوپک، به نوعی انتخاب بین بد و بدتر است. نگاهی به گذشته نشان می‌دهد که یک بار در سال ۲۰۱۵، مخالفت با پیشنهاد افزایش تولید عربستان به برداشته شدن سقف تولیدات و سرازیر شدن سیل نفت به بازار همراه شد که ریزش شدید قیمت‌ها و رسیدن آن به کمتر از ۳۰ دلار را در پی داشت. حال در شرایطی که به لطف اجرای طرح کاهش تولید، سطح انبارهای نفتی دنیا به هدف خود که میانگین پنج سال گذشته است، رسیده به نظر می‌رسد «افزایش تولید کنترل‌شده و با سقف مشخص»، در مقایسه با «افزایش تولید کنترل‌نشده»، قیمت نفت در بازار جهانی را با واکنش ملایم‌تری همراه سازد.
اعدادی که تاکنون برای میزان افزایش تولید از سوی عربستان و روسیه مطرح شده، یک تا یک و نیم میلیون بشکه در روز بوده در حالی‌که مجموع سقف کاهش تولید در توافق اوپک ۸/ ۱ میلیون بشکه در روز است. دیگر گمانه‌ای که برای میزان افزایش تولید مطرح شده بود، کاهش سطح پایبندی به کاهش تولید از حدود ۱۷۰ درصد ماه گذشته به ۱۰۰ درصد است تا به این واسطه از رشد بیش از پیش قیمت‌ها جلوگیری شود. قیمت نفت در کنار اجرای موفق توافق اوپک، پس از خروج ترامپ از برجام و افزایش ریسک‌های ژئوپلیتیک به بیش از ۸۰ دلار نیز رسید.
توان تولید پایدار
اما انتخاب بین بد و بدتر و انتخاب مسیری که منجر به افزایش تولید بدون محدودیت نشود، در شرایطی مطرح است که گمانه‌های بسیاری در رابطه با «توان افزایش تولید» و «ظرفیت اضافی تولید» از سوی کشورهای حاضر در ائتلاف اوپک، به خصوص پیشنهاددهندگان افزایش تولید مطرح است.
بلومبرگ اخیرا در گزارشی تحلیلی، با اشاره به توان تولید عربستان و روسیه به این موضوع اشاره کرده است که در صورت تصویب پیشنهاد افزایش تولید، احتمالا تنها این دو کشور توان افزایش قابل توجه تولید داشته باشند. در این گزارش اعضای اوپک و همراهان غیراوپکی‌اش به دو دسته «داراها» و «ندارها» تقسیم شده‌اند. گروه اول شامل روسیه، عربستان سعودی و دیگر متحدان عربش است که ظرفیت اضافی برای تولید دارند و در صورت لزوم می‌توانند این ظرفیت را فعال سازند. دیگر کشورهای باقی‌مانده نیز گروه دوم را تشکیل می‌دهند که عمدتا توان محدودی برای افزایش تولید دارند یا اصلا قادر به انجام چنین کاری نیستند. بر اساس این گزارش، تقریبا ۹۰ درصد از ظرفیت اضافی تولید کشورهای عضو و غیرعضو اوپک، در اختیار عربستان و متحدانش و روسیه قرار دارد.
در این گزارش نیز به این نکته تاکید شده است که با وجود مخالفت‌هایی از سوی برخی اعضای اوپک با پیشنهاد افزایش تولید، نشست ۲۲ ژوئن احتمالا نشستی توفانی خواهد بود. با این حال اما بعید است این مخالفت‌ها بتوانند نظر عربستان سعودی یا روسیه را تغییر دهند، زیرا عربستان از سوی آمریکا برای افزایش تولید یک میلیون بشکه‌ای تحت فشار قرار دارد و صنعت نفت روسیه نیز برای افزایش تولید روزشماری می‌کند. از طرفی در حال حاضر اوپک با در نظر گرفتن موفقیت توافق کاهش تولید در پاک کردن مازاد عرضه، نگران کمبود عرضه در نیمه دوم سال ۲۰۱۸ است. این نگرانی در حالی وجود دارد که اگر کاهش تولید نفت ونزوئلا تداوم یابد یا تولید ایران تحت تاثیر بازگشت تحریم‌های آمریکا با کاهش تولید مواجه شود؛ کمبود عرضه مورد انتظار اوپک بیشتر خواهد شد.
بر اساس این گزارش، حتی اگر گروه «داراها» بتوانند کاهش تولید اعضایی چون ونزوئلا و ایران را جبران کنند، باز هم اوپک در نیمه دوم سال ۲۰۱۸ با کمبود عرضه مواجه خواهد شد. اگرچه هنوز تحریم‌های آمریکا علیه ایران عملیاتی نشده و مشخص نیست تولید ایران تا چه میزان از این تحریم‌ها تاثیر خواهد گرفت، اما پیش‌بینی‌های موجود از تولید روزانه نفت ونزوئلا نشان می‌دهد ممکن است این کشور تا زمان فعال شدن تحریم‌ها علیه ایران، با یک افت تولید ۲۸۰ هزار بشکه‌ای دیگر مواجه شود. در رابطه با ایران هنوز مشخص نیست تحریم‌ها تا چه میزان به مشتریان نفتی کشور فشار وارد خواهد کرد، اما پیش‌بینی‌ها اعداد ۲۰۰ تا ۸۰۰ هزار بشکه و حتی بیشتر را نیز به‌عنوان میزان کاهش عرضه ایران مطرح می‌کنند. این اعداد و ارقام در حالی مطرح می‌شوند که به نظر می‌رسد روسیه، عربستان و متحدان عربش، تنها برای پوشش دادن به کاهش تولید احتمالی از سوی ایران و ونزوئلا، باید طی ۶ ماه آینده تولیدات خود را روزانه بیش از ۸۷۰ هزار بشکه در روز افزایش دهند.
بازگشت قیمت‌ها به مسیر صعودی
به گزارش «دنیای اقتصاد»، بهای نفت‌های شاخص روز گذشته و در اولین روز معاملاتی هفته در بازارهای جهانی، مسیرهای متفاوتی را طی کردند. نفت برنت که معاملات ابتدای روز را با کاهش شدید قیمت آغاز کرده بود، در میانه‌های روز به دنبال انتشار گزارش‌هایی که افزایش تولید در نشست آتی اوپک را کمتر از انتظارات برآورد کرده بودند، افزایش یافت.
برخی منابع اعلام کرده‌اند که اوپک و متحدانش در نشست هفته آینده تصمیم به افزایش ۳۰۰ تا ۶۰۰ هزار بشکه‌ای تولید خواهند گرفت، در حالی که پیش از این وزیر انرژی روسیه از احتمال افزایش ۵/ ۱ میلیون بشکه‌ای تولید این کشورها خبر داده بود. نفت‌خام آمریکا نیز هرچند به دنبال این خبر از کف قیمتی روزانه خود فاصله گرفت، اما همچنان تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۶ به وقت تهران) تحت تاثیر وقوع جنگ تجاری بین آمریکا و چین کاهشی باقی ماند. به دنبال تصمیم ترامپ مبنی بر اعمال تعرفه بر واردات برخی کالاهای چینی، هفته گذشته چین نیز بر خرید نفت از آمریکا تعرفه وضع کرد. تداوم این وضعیت علاوه بر اینکه تهدیدی برای رشد اقتصاد جهانی و تقاضا برای نفت است، می‌تواند به ایجاد مازاد عرضه در بازار نفت آمریکا نیز منجر شود. بر اساس این گزارش، بهای نفت برنت روز گذشته با ۷۰سنت افزایش نسبت به آخرین قیمت هفته گذشته، به ۱۴/ ۷۴ دلار بر بشکه رسید؛ در حالی که در معاملات ابتدای روز به حدود ۴/ ۷۲ دلار بر بشکه نیز سقوط کرده بود. نفت‌خام آمریکا نیز با ۲۵سنت کاهش ۸۱/ ۶۴ دلار بر بشکه معامله شد؛ کف قیمتی این نفت شاخص در روز گذشته ۶/ ۶۳ دلار بر بشکه بود.
