اعتماد/ متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
شهاب شاهسواری| رییس‌جمهور ترکیه و دولتش، سقوط ارزش لیر را به توطئه‌های خارجی نسبت می‌دهند، اما مخالفان سیاسی دولت معتقدند که سوءمدیریت اقتصادی و مشکلات ساختاری عامل اصلی این مشکل اقتصادی است. کمتر از یک ماه مانده به انتخابات ریاست‌جمهوری در ترکیه، رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور کنونی که امیدوار است در انتخابات ٢٤ ژوئن ریاست‌جمهوری خود را برای ٥ سال دیگر تمدید کند، در اوج کارزار تبلیغات انتخاباتی‌اش با سقوط بی‌سابقه نرخ برای لیر ترکیه در برابر دلار امریکا مواجه شده است. ارزش لیر ترکیه طی ٥ ماه گذشته از ابتدای سال جاری میلادی تاکنون، بیش از ٢٠ درصد کاهش یافته و به کمترین میزان خود در تاریخ رسیده تا جایی که قیمت هر دلار به آستانه مرز روانی ٥ لیر ترکیه رسیده است. چهارشنبه هفته گذشته قیمت هر دلار امریکا در بازارهای ارز ترکیه به ٤,٩٣ لیر رسید و بانک مرکزی ترکیه برای تثبیت قیمت لیر و جذب نقدینگی مجبور شد نرخ سود سپرده‌های بانکی را افزایش دهد. بر اساس دستور بانک مرکزی ترکیه نرخ سود بانکی با ٣ درصد افزایش از ١٣.٥ درصد به ١٦.٥ درصد افزایش یافت. دو روز بعد بانک مرکزی ترکیه برای مقابله با سقوط لیر در برابر دلار دستور جدیدی صادر کرد، بر اساس این دستور بازرگانان ترکیه می‌توانند بدهی‌های ارزی خود را با قیمت ثابت لیر که توسط این بانک اعلام شده است بازپرداخت کنند و عملا لیر ترکیه وارد فاز دو نرخی شد.
اما تمام این اقدامات هنوز برای کنترل نرخ ارز در ترکیه و تمایل مردم به خرید دلار، یورو و سکه‌های طلا کافی نیست. روز شنبه، رجب طیب اردوغان که در جمع هواداران خود در ارزروم ترکیه سخنرانی می‌کرد از همه مردم ترکیه خواست تا از نگهداری ارزهای خارجی خودداری کنند و با تبدیل دلار و یورو به لیر، جلوی کاهش ارزش پول ملی را بگیرند. دولت ترکیه سقوط اخیر قیمت لیر را یک «توطئه خارجی» از سوی کشورهایی عنوان می‌کند که نامی از آنها نمی‌برد. در آستانه انتخابات، رجب طیب اردوغان در یک سخنرانی انتخاباتی خطاب به هوادارانش گفت: «برادرانی که دلار و یورو در بالش‌های خود پنهان کرده‌اید! بروید و ارزهای‌تان را به لیر تبدیل کنید. ما در کنار هم می‌توانیم این بازی را تمام کنیم. اگر بازار مالی چنین بازی‌ای را برای زمین زدن سرمایه‌گذاران و کارآفرینان ما آغاز کرده‌باشد، باید بداند که در آینده مجبور به پرداخت هزینه سنگینی خواهد شد. »
با وجود ادعای دولت ترکیه مبنی بر وجود توطئه خارجی برای اخلال در نظام مالی ترکیه، به گزارش الجزیره بسیاری از تحلیل‌گران اقتصادی ترکیه معتقدند مسیری که لیر طی ماه‌های گذشته طی کرده است، تفاوتی با مسیر کاهش ارزش برابری پول ملی کشورهای در حال توسعه دیگر جهان ندارد. به نوشته الجزیره این تحلیل‌گران معتقدند تنها تفاوت ترکیه با دیگر کشورهای در حال توسعه‌ای که با سقوط ارزش برابری پول ملی در برابر ارزهای خارجی مواجه شده‌اند در این است که ترکیه از مشکلات اقتصادی ساختاری رنج می‌برد، از یک سو بدهی خارجی دولت ترکیه بسیار بالا و بیش از ٤٥٠ میلیارد دلار برآورد می‌شود و از سوی دیگر بخش خصوصی نیز از بدهی انباشته ارزی رنج می‌برد. همزمان وضعیت سیاسی نامطمئن در آستانه انتخابات و درگیری نظامی در مرزهای جنوبی این کشور به عناصری تقویب‌کننده در بحران ارزی کنونی تبدیل شده‌اند. الجزیره می‌نویسد: از نزدیک به دو سال پیش که کودتای نافرجام در ترکیه از سوی بخش‌هایی از ارتش سازماندهی شد تاکنون به صورت پیوسته کشور در وضعیت اضطراری اعلام شده از سوی دولت قرار دارد و بر اساس مقررات و اختیارات فوق‌العاده حاصل از این وضعیت اداره می‌شود، چنین شرایطی برای بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی نامطمئن و بی‌ثبات محسوب می‌شود، همزمان آغاز عملیات موسوم به شاخه زیتون در مناطق شمال غربی سوریه نیز اضافه بر همه مشکلات دیگر به بخش اقتصادی این کشور و ثبات و امنیت برای سرمایه‌گذاری صدمه زده است. بینالی ییلدریم، نخست‌وزیر ترکیه روز جمعه در اظهاراتی «دست‌کاری‌های پنهانی» را برای تضعیف نرخ برابری لیر «به ویژه در آستانه انتخابات» اصلی‌ترین متهم این شرایط عنوان کرده‌بود. ییلدریم که در تجمعی انتخاباتی در ازمیر ترکیه سخنرانی می‌کرد، با تاکید بر توان دولت برای مقابله با این توطئه‌ها ادعا کرد: «اقتصاد ترکیه بر بنیان‌های بسیار مستحکمی استوار شده است.»
مخالفان اردوغان، سوءمدیریت دولت تحت رهبری اردوغان را عامل سقوط قیمت لیر معرفی می‌کنند. در شرایطی که رجب طیب اردوغان روز چهارشنبه تاکید کرده بود که «اجازه نمی‌دهد قدرت‌های جهانی» اقتصاد کشورش را نابود کنند و تصریح کرده بود «قیمت کنونی دلار بازتاب‌دهنده واقعیت اقتصادی ترکیه نیست»، مخالفان او، شخص اردوغان و برقراری شرایط اضطراری را متهم اصلی سقوط ارزش پول ملی معرفی می‌کنند. فایق اوزتورک، معاون دبیرکل حزب جمهوری‌خواه خلق، اصلی‌ترین حزب اپوزیسیون دولت در بیانیه‌ای که در روزنامه حریت منتشر شد، تاکید کرد برای مقابله با سقوط قیمت لیر، پارلمان باید لغو شرایط اضطراری را تصویب کند. در این بیانیه آمده است: «دفتر ریاست‌جمهوری باید دست از دخالت در مدیریت اقتصادی بردارد و باید در بیانیه‌ای رسمی به ملت اطلاع دهد که اجازه می‌دهد بانک مرکزی با استقلال کامل بتواند از تمامی ابزارهایی که در اختیار دارد برای کنترل بازار ارز استفاده کند.»
عطش طلا در بازار بزرگ
مردم ترکیه هم مانند همسایگان‌شان در ایران، علاقه وافری به خرید طلا و ارزهای خارجی در موقعیت‌های بی‌ثباتی در بازار نشان می‌دهند. بلومبرگ به نقل از صاحب یک مغازه صرافی در کاپالی چارشی (بازار بزرگ استانبول) می‌نویسد: «مردم ترکیه عادت جالبی دارند، هر زمان که قیمت طلا رو به افزایش می‌رود، اقدام به خرید می‌کنند، چرا که فکر می‌کنند باز هم از این گرانتر خواهد شد. این یک رویه معمول است، مادامی که بی‌ثباتی قیمت وجود داشته‌باشد، مردم هم می‌خرند.» به نوشته بلومبرگ، سر مغازه‌های طلافروشی و صرافی‌هایی که سکه‌های طلا عرضه می‌کنند در بازار بزرگ استانبول این روزها خیلی شلوغ است و تعداد خریداران طلا از فروشندگان بسیار بیشتر. مردم در شرایطی که ارزش پول ملی روز به روز در حال کاهش است، احساس می‌کنند که با تبدیل کردن لیر به طلا می‌توانند ارزش دارایی‌های خود را حفظ کنند. به نوشته بلومبرگ ترکیه در ٤ ماهه ابتدای سال جاری میلادی، ١١٨ تن شمش طلا، به ارزش روز ٥ میلیارد دلار، وارد کشور کرده است، رقمی که برای مدت مشابه سال‌های گذشته از سال ١٩٩٥ تاکنون کم‌سابقه است. به نوشته بلومبرگ، این فقط شهروندان عادی نیستند که به بازار طلای ترکیه رونق داده‌اند، خزانه دولت و بانک‌های ترکیه هم به خرید طلا روی آورده‌اند و بانک مرکزی یکی از خریداران عمده طلا در بازار است. تقاضای بالا باعث شده است که ارزش طلا در ترکیه از ابتدای سال جاری میلادی تاکنون از ٥٠٠٠ لیر برای هر اونس طلا با ٢٠ درصد افزایش به ٦٠٠٠ هزار لیر برای هر اونس برسد.
