اعتماد/ متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
سارا معصومی| بازگشت دوباره به میز مذاکره. این‌بار کم تعدادتر از قبل و البته نگاه‌ها به جای ایالات متحده به اتحادیه اروپا دوخته شده است. مثلث فرانسه، بریتانیا و آلمان ١٣ سال پس از آخرین باری که نتوانستند دست در دست هم توافق هسته‌ای با ایران را از گزند امریکا مصون دارند در مقر اتحادیه اروپا دور هم جمع شدند. ایران همان عضو جنجالی که امریکا در تمام این سال‌ها با تخریب متهمش کرده، همچنان میز مذاکره را ترک نکرده است. نه در سال ٢٠٠٥، نه در سال‌های تحریم و نه این روزها که ایالات متحده با اقدام یکجانبه خود بدیهی‌ترین تعهدات بین‌المللی‌اش را زیر پا گذاشته، تهران به سراغ گزینه‌ای جز مذاکره و دیپلماسی نرفته است. دو سال و نیم پس از اجرای توافق هسته‌ای، تروییکای اروپایی، اتحادیه اروپا، روسیه و چین کمتر از دو ماه فرصت دارند تا ایران را به باقی ماندن در این توافق متقاعد کنند.
تابستان ٢٠١٥، صدها خبرنگار از رسانه‌های متفاوت بین‌المللی خود را به وین رسانده بودند تا خبر نخستین توافق جامع هسته‌ای میان ایران و شش کشور دیگر را مخابره کنند. با تولد برنامه جامع اقدام مشترک، ١+٥ اعلام کرد که به همراه ایران به یک بحران سیاسی و هسته‌ای پایان داده است. امروز ١٥ ماه پس از حضور دونالد ترامپ، رییس‌جمهور ایالات متحده در کاخ سفید حیات و ممات این توافق پس از توقف حضور امریکا در آن به طنابی متصل است که اروپا سابقه چندان مناسبی در محکم نگاه داشتن آن ندارد. وزرای خارجه بریتانیا، فرانسه و آلمان در حالی در بروکسل دور هم جمع شده‌اند که اگر قرار بر دوام برجام باشد اروپا از این پس باید بارهای بیشتری را بر شانه‌های خود حمل کند.
فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به مرکز ثقل تلاش‌ها تبدیل شده و هر روز با اظهارنظری کم و بیش مشابه با روز قبل اطمینان می‌دهد که اروپا در حفظ توافق با تهران متحد است. بوریس جانسون وزیر امورخارجه انگلیس، هایکو ماس وزیر امورخارجه آلمان و ژان ایو لودریان وزیر امورخارجه فرانسه نیز روز گذشته در بروکسل دیداری سه جانبه با هم داشتند و در دیدار با همتای ایرانی خود نیز تلاش کردند او را به باقی ماندن در برجام بدون امریکا، متقاعد کنند.
محمدجواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان از صبح روز سه‌شنبه رایزنی‌های هسته‌ای در مهم‌ترین ایستگاه تور برجامی خود یعنی بروکسل را آغاز کرده است. همان الگوهای پیش از حصول برجام در حال تکرار هستند: مذاکرات کارشناسی، مذاکرات خصوصی دو جانبه و عمومی چندجانبه، روی میز گذاشتن پرونده انتظارهای دوطرف، چکش‌کاری توقعات، تلاش برای بستن پرانتزهای باز و در نهایت هم ارایه تضمین برای وفای به عهد طرفین. نتیجه تمام این رایزنی‌ها باید یک چیز باشد: «آینده برجام مشخص شود.»
خوف و رجا از تصمیم نهایی اروپا
در داخل ایران نگاه افکار عمومی به اراده سیاسی اروپا برای حفظ توافق و البته توان اجرایی آنها چندان مثبت نیست. با این وجود تجربه سه ماه گذشته نشان می‌دهد که اروپا تا آنجا برای حفظ برجام ایستاد که شکاف میان واشنگتن و بروکسل به موضوعی بدیهی و خارج از پرده تبدیل شد. امانوئل ماکرون، رییس‌جمهور فرانسه و آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان با سفر به امریکا این تحقیر را به جان خریدند که از ساکن کاخ سفید نه بشنوند و البته تنها چند روز مانده به اعلام تصمیم ترامپ، تروییکای اروپایی متوجه شدند که مسیر حفظ برجام، تلاش برای راضی کردن ترامپ به هر قیمتی نیست و باید تغییر مسیر بدهند. به نظر می‌رسد که توقف حضور امریکا در توافق هسته‌ای در نهایت اروپا را در مسیر جدید قرار داد و تلاش‌های جامع اتحادیه اروپا که از روز گذشته در بروکسل رسما کلید خورد متمرکز بر راضی کردن ایران است. اروپا در حال حاضر بر این نکته تاکید دارد که ما در مذاکرات با امریکا، برجام را نفروخته‌ایم و اگر آن مذاکرات محکوم به شکست شد به دلیل پافشاری ما بر حفظ توافق هسته‌ای بود.
در همین راستا، تیم‌های کارشناسی و وزیر امور خارجه ایران به بروکسل رفته‌اند تا ببینند که برجام بدون امریکا از چه شانسی برای پیروزی برخوردار است. ائتلاف میان اروپا و امریکا در نتیجه خروج واشنگتن از توافق با شکاف‌هایی روبه رو شده است اما همزمان باید توجه داشت که منافع اقتصادی اروپا از برجام در ایران در مقایسه با منافع اقتصادی این کشور با ایالات متحده صفر است و بروکسل به دلایل دیگری جز اقتصادی، اصرار بر حفظ توافق دارد. در تحلیل میزان فاصله گرفتن اروپا از امریکا بر سر برجام باید به این نکته توجه داشت که رابطه امریکا با اروپا راهبردی است و پیوندهای امنیتی، اقتصادی و سیاسی این رابطه را به یک رابطه غیرقابل از دست دادن تبدیل کرده است. همزمان برجام تنها نقطه افتراق اروپا با امریکا نیست و اختلاف‌ها بر سر هزینه‌های نظامی در ناتو، سرنوشت حضور امریکا در توافقنامه جوی پاریس و رابطه تجاری فراآتلانتیکی با توجه به اصرار واشنگتن بر وضع تعرفه‌های متفاوت نیز به نقاط اختلاف میان دو متحد قدیمی تبدیل شده‌اند.
همزمان از دید اروپا برجام، توافقی در حوزه عدم اشاعه است و جدا از این مساله بحران‌های جاری در غرب آسیا هر روز ابعاد وسیع‌تر و متنوع‌تری به خود می‌گیرند. از سوریه تا یمن، از فلسطین تا عراق و در چنین شرایطی اتحادیه اروپا امیدوار بود که برجام پلی باشد برای همکاری بیشتر با تهران در حل و فصل پرونده‌های منطقه‌ای که تصمیم ضدبرجامی دونالد ترامپ پایه‌های این پل را لغزان کرد. در نتیجه فضای ملتهب پیش آمده میان اروپا و امریکا که در سایه آن چهره‌ای مانند فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا تند‌ترین طعنه‌ها را به دونالد ترامپ و نگاه صفر و صدی وی به مسائل بین‌المللی وارد می‌کند، زمین بازی برای ایران نسبتا هموار است اما باید دید که آیا ایران مهره‌های در اختیار خود را به گونه‌ای خواهد چید که از این شکاف‌ها پلی برای خود بسازد یا تکه‌ها به گونه‌ای در کنار هم قرار خواهند گرفت که ایران، پلی برای اتحاد میان امریکا و اروپا باشد. هرچند که محمد جواد ظریف در بروکسل با مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و وزرای خارجه سه کشور گفت‌وگو می‌کند اما با توجه به خروج امریکا از توافق، نقش سایر کشورهای اروپایی حاضر در این بلوک ٢٨ عضوی کمتر از تروئیکا نخواهد بود. در یکی از آخرین نشست‌های وزرای خارجه اتحادیه اروپا در لوکزامبورگ، مخالفت کشورهایی چون ایتالیا با وضع تحریم‌های غیرهسته‌ای عملا تلاش تروئیکا برای تشدید فشار بر ایران به منظور راضی کردن ترامپ را ناکام گذاشت.
وزیر خارجه ایران در حالی مذاکرات فشرده دو و چندجانبه را در بروکسل پیش برد که اروپا فرصت چندهفته‌ای برای ثابت کردن خود به ایران دارد. تردید تهران به توانایی اروپا برای حفظ برجام به تنهایی و بدون امریکا همچنان به قوت خود باقی است. اصلی‌ترین سوال ایران از روسیه، چین و به خصوص اروپا این است که آیا اعضای باقی مانده در برجام با وجود فشارهایی که از این پس از جانب امریکا بر آنها وارد خواهد شد، می‌توانند منافع اقتصادی ایران را تامین کنند؟ شمارس معکوس برای بازگشت تحریم‌های ایران تا ١٨٠ روز دیگر آغاز شده و هرچند که ترزا می، نخست‌وزیر بریتانیا در گفت‌وگو با حسن روحانی از بسته پیشنهادی جدید اروپا برای تهران در بروکسل خبر داده بود اما باید دید که نکته‌های تضمین شده در این بسته چیست ؟ اروپا برای حفظ توافق و منتفع شدن تهران از آن در نبود امریکا باید تدبیرهای اقتصادی بسیاری بیندیشد: از طراحی مسیرهای بانکی ویژه برای ایران که برمبنای یورو باشد و فراهم کردن زمینه برای فعال‌تر شدن بانک‌های ایرانی تا ایجاد سیستم پایه بر اساس یورو. از جداسازی سیستم‌های مالی خود از امریکا تا چاره‌اندیشی برای بیمه کشتی‌های ایران.
ترسیم آینده برجام که محمد جواد ظریف در نخستین ایستگاه تور برجامی خود یعنی پکن از آن سخن گفت همان نقشه راهی است که باید در سایه تدوین آن تمام درخواست‌های ایران به انضمام تعهد عملی برای برآورده‌سازی آنها لحاظ شود. هرچند که مذاکرات جدید میان ایران و اروپا در قالب حفظ برجام است اما متن جدیدی که احتمالا در نتیجه آن متولد خواهد شد، متمم برجام به حساب نخواهد آمد و نقشه راهی برای ادامه مسیر در قالب توافق هسته‌ای مصوب سال ٢٠١٥ خواهد بود. هرچند که امروز تمام نگاه‌ها به اروپا دوخته شده و بسیاری از تحلیلگران می‌گویند که با توجه به سابقه خصمانه ایران و امریکا در ٤ دهه گذشته و تحت فشار بودن همیشگی تهران از سوی واشنگتن، فرصت برای کار با اروپا وجود دارد اما افکار عمومی در داخل ایران باید بداند که توافق با اروپا حتی در صورت تحقق آن نیز موفقیت کاملی برای برجام نخواهد بود و به هرحال فشارهای سیاسی و اقتصادی امریکا تداوم اجرای برجام را با سختی‌های خاص خود همراه خواهد کرد.
سران اتحادیه اروپا یک روز پس از رایزنی تروئیکای اروپایی و مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با تهران در بروکسل در بلغارستان دور هم جمع خواهند شد. روزهای ١٦ و ١٧ ماه مه، پایتخت بلغارستان شاهد بحث و تبادل نظر سران اتحادیه پیرامون روابط اروپا و امریکا است که دو بخش رابطه تجاری و برجام را شامل خواهد شد. درحال حاضر نخستین نتیجه خروج امریکا از برجام، جنگ تحریمی میان اروپا و امریکا بر سر بازگشت تحریم‌های هسته‌ای ایران و تنبیه کمپانی‌های اروپایی درحال تجارت با تهران است. درحالی که نخست وزیر بریتانیا در گفت‌وگو با حسن روحانی تاکید کرده بود که بسته پیشنهادی در بروکسل به ایران از سوی اروپا داده خواهد شد اما سخنگوی اتحادیه اروپا چنین مساله‌ای را تکذیب کرده و می‌گوید که چنین بسته مشخصی درحال حاضر برای ارایه وجود ندارد اما شکی وجود ندارد که اتحادیه اروپا در این توافق باقی می‌ماند. سخنگوی اتحادیه اروپا در ادامه تاکید کرده که گزینه‌های بسیاری برای حمایت از کمپانی‌ها وجود دارد اما قرار نیست در مراسم شام سران اتحادیه اروپا در صوفیه – پایتخت بلغارستان – بسته خاصی ارایه و نهایی شود.
