شرق/ متن پیش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
رایزنی‌های برجامی بار دیگر آغاز شد؛ مذاکره برای نجات برجام درحالی‌که آمریکا از آن خارج شده و حالا باید دید با پنج عضو دیگر امکان ادامه دارد یا نه؟ محمدجواد ظریف، وزیر خارجه، همچنان در قالب رئیس گروه مذاکره‌کننده هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران، از روز یکشنبه مذاکره با همتایانش در چین، روسیه و اروپا را آغاز می‌کند.
قرار است ظریف روز یکشنبه در پکن با همتای چینی خود به‌عنوان یکی از شرکای برجام مذکره کند. عصر چهارشنبه سفیر چین در تهران با معاون وزیر خارجه ایران ملاقات کرده بود. مقصد دوم سفر ظریف، مسکو و مذاکره با سرگئی لاوروف است؛ همتای روسی که فعلا ایران بیش از دیگران به او نزدیک است. روز پنجشنبه نیز معاون وزیر خارجه روسیه در تهران با معاون وزیر خارجه ایران ملاقات کرد. بعد از اتمام‌حجت با چینی‌ها و روس‌ها، تیم هسته‌ای ایران به بروکسل می‌رود تا با وزرای خارجه فرانسه، آلمان و انگلیس مذاکره کند. اتحادیه اروپا نیز اعلام کرده فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، نیز روز سه‌شنبه در نشست بروکسل شرکت می‌کند. ژان ایو لودریان، وزیر خارجه فرانسه، با اعلام خبر ملاقات چهارجانبه با حضور محمدجواد ظریف گفته است: «برجام نمرده است». همچنین وزیر امور خارجه فرانسه اعمال مجدد تحریم علیه شرکت‌های خارجی در صورت معامله با ایران را محکوم کرد و آن را «غیرقابل‌قبول» خواند. او گفت این رویکرد شکاف عمیقی میان واشنگتن و متحدان اروپایی‌اش ایجاد خواهد کرد.
بعدازظهر سه‌شنبه به وقت واشنگتن، دونالد ترامپ با طرح اتهاماتی علیه جمهوری اسلامی ایران، اعلام کرد ایالات متحده آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران خارج می‌شود. این توافق که 23 تیر 94 بین ایران و آمریکا، انگلیس، آلمان، فرانسه، روسیه و چین به دست آمده، توافقی چندجانبه است که به دلیل تصویب در قالب قطع‌نامه‌ای در شورای امنیت، به آسانی نمی‌توان آن را لغو کرد. بر این اساس، با تأکید همه طرفین بر پایبندی ایران به تعهداتش، اروپا، روسیه و چین علاقه‌مند به ادامه برجام هستند و این توافق را لازم می‌دانند. این در حالی است که فشارهای ایالات متحده آمریکا بر کرهشمالی، موجب شده رهبر این کشور پای میز مذاکره با آمریکا بیاید؛ از‌همین‌رو، دونالد ترامپ تمایل دارد بازی کرهشمالی را با ایران نیز ادامه دهد؛ همان‌طور که در نطق اعلام خروج از برجام به این موضوع اشاره کرد. مضاف بر اینها، ترامپ برای حفظ نظر پایگاه رأی داخلی خود، همچنان از مکانیسم تخریب مقامات سابق کشورش به‌ویژه جان کری به‌عنوان مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای آمریکا بهره می‌برد.
حالا برجام وارد فاز جدیدی شده است؛ فاز برجام بدون آمریکا. ایران می‌خواهد ببیند روی جدیت اروپایی‌ها می‌تواند حساب کند یا نه؟ آیا آنها می‌توانند جای خالی آمریکا را در برجام پر کنند و تضمین بدهند برجام را بدون کم‌و‌کاست اجرا خواهند کرد؟ حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران، گفته چند هفته به اروپا فرصت می‌دهد تا ببینند برجام بدون آمریکا را می‌توان پیش برد یا باید این توافق را ازدست‌رفته تلقی کرد. طبق دستور اجرائی رئیس‌جمهوری آمریکا، در دوره زمانی 90 تا 180 روز، تحریم‌های پیشین هسته‌ای و تحریم‌های سخت‌تر جدیدتری علیه ایران اعمال می‌شود. در قالب برجام، تحریم‌های هسته‌ای اعمال‌شده علیه ایران لغو شده بود. با توجه به خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های آمریکا، مشخص نیست تکلیف سرمایه‌گذاری اروپا در ایران چه می‌شود. این یکی از موضوعات جدی مذاکرات ایران و اروپاست.
تماس‌هایی نه‌چندان دلگرم‌کننده
اروپایی‌ها از اعلام خروج آمریکا از برجام، رایزنی با مقامات ایرانی را آغاز کرده‌اند. اولین تماس تلفنی را امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه، با روحانی برقرار کرد تا همچنان به مأموریت نجات برجام پایبند باشد. او پیش از اعلام ترامپ نیز به واشنگتن سفر کرده بود و تلاش داشت ترامپ را از خروج از برجام، منصرف کند. تماس دوم اروپایی با روحانی را آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، گرفت و به او اطمینان داد آلمان مانند بریتانیا و فرانسه به برجام پایبند خواهد ماند. درعین‌حال، او بر لزوم گفت‌وگو درباره سیاست موشکی و منطقه‌ای ایران نیز تأکید کرد.
صدراعظم آلمان با ابراز تأسف از خروج آمریکا از برجام، تأکید کرد: موضوع خروج آمریکا از برجام مشکلی است که ایجاد شده، اما باید با آن منطقی برخورد کرد و اتحادیه اروپا همچنان به این توافق پایبند خواهد بود و از ایران نیز درخواست دارد به آن پایبند بماند. حفظ و پایداری توافق برجام برای اروپا از اهمیت بسیاری برخوردار است. او با تأکید بر اهمیت نشست کارشناسان و وزیران خارجه ایران و سه کشور اروپایی و رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا، گفت: در این نشست‌ها باید کاملا جزئیات مشخص و بر اجرای دقیق آنها تأکید شود. صدراعظم آلمان همچنین خواهان تقویت گفت‌وگوهای ایران و آلمان درباره موضوعات منطقه‌ای شد. به گزارش رادیو آلمان، اشتفان زایبرت، سخنگوی صدراعظم آلمان، گفت مرکل در گفت‌وگوی خود با روحانی از این ایده حمایت کرد که در چارچوب اجلاس‌هایی چندجانبه با کشورهای مختلف، برنامه موشک‌های بالستیک ایران و فعالیت‌ها و تحرکات منطقه‌ای این کشور ازجمله در سوریه و یمن، به بحث گذاشته شود.
زایبرت افزود: مرکل در این تماس تلفنی همچنین حمله منتسب به ایران به مقرهای نظامی اسرائیل در بلندی‌های جولان را محکوم کرد و از تهران خواست به تنش‌زدایی در منطقه کمک کند. رئیس‌جمهوری نیز در گفت‌وگو با «آنگلا مرکل»، صدراعظم آلمان، با تأکید بر اینکه «منافع تهران در برجام باید به‌طور دقیق و صریح، مشخص و تضمین شود»، از اتحادیه اروپایی و به‌ویژه آلمان، فرانسه و انگلستان خواست در فرصت محدود، موضع قاطع خود را درباره چگونگی تأمین و تضمین منافع ایران در برجام بعد از خروج آمریکا از این توافق اعلام کنند.
به گزارش ایسنا، روحانی تصریح کرد: منافع ایران در موضوعات و مسائل مهم مرتبط با برجام مانند فروش نفت، گاز، پتروشیمی و روابط بانکی، به‌طور روشن و صریح باید مشخص و تضمین شود. این موضوعات که می‌تواند به حفظ برجام کمک کند، باید در فرصت چندهفته‌ای، در نشست وزرای خارجه و گروه‌های کارشناسی ایران و کشورهای اتحادیه اروپا بررسی و نهایی شوند. به گزارش خبرگزاری فارس، کاخ کرملین خبر داده که رئیس‌جمهور روسیه و صدراعظم آلمان نیز در زمینه خروج آمریکا از برجام گفت‌وگو کردند. ولادیمیر پوتین و آنگلا مرکل در این گفت‌وگو بر اهمیت حفظ توافق هسته‌ای تأکید کردند.
مکرون به دنبال اهدافی دیگر
اروپایی‌ها اما علاوه‌بر حفظ برجام، همچنان دنبال اجرای طرح خود هستند. حفظ برجام همراه با افزودن نکاتی جدید، اعم از موضوع موشکی و منطقه‌ای و مادام‌العمرکردن بند غروب برجام. امانوئل ماکرون زمانی که به واشنگتن سفر کرده بود، به دنبال راضی‌کردن ترامپ برای این بود که برجام را پاره نکند تا اروپایی‌ها با فشار به ایران بتوانند تهران را متقاعد کنند به توافقی تکمیلی تن بدهد. این را مکرون در تماس تلفنی با روحانی نیز گفته بود، اما رئیس‌جمهوری ایران این را قبول نکرده بود. درحالی‌که ترامپ از برجام خارج شده، مکرون در مصاحبه با شبکه دویچه‌وله، باز هم بر این نکات تأکید کرده است. او گفته که «تصمیم ترامپ مبنی‌بر خروج از برجام اشتباه بود... پیشنهاد من به ترامپ این بود که همه‌چیز را پاره نکن، بیایید با هم استخوان‌بندی این توافق را محکم کنیم». او توضیح داده که «برجام نیازمند یک توافق تکمیلی است تا فعالیت‌های هسته‌ای ایران بعد از سال 2025 و فعالیت‌های موشکی و تحرکات ایران در عراق و سوریه را پوشش دهد».
مکرون در این گفت‌وگو بر حفظ توافق 2015 برای جلوگیری از فعالیت هسته‌ای ایران تأکید کرد، اما ادامه داد که «باید دامنه محتوای مذاکرات را در اسرع‌وقت گسترش دهیم تا همه طرف‌های قرارداد را با هدفی جامع‌تر با هدف مذاکره بر سر مسائل منطقه‌ای و موشکی به پای میز مذاکره برگردانیم». رئیس‌جمهوری فرانسه افزود که «ما با آمریکا بر سر ایران اتفاق‌نظر نداریم، اما با یک توافق جامع‌تر می‌توانیم این مشکل را رفع کنیم. همکاری من در همین زمینه با آنگلا مرکل و ترزا می ادامه می‌یابد».
یک تلاش دیپلماتیک
ظریف در توییتی در همین مورد نوشت: «در واکنش به نقض‌های مکرر آمریکا در برجام و خروج غیرقانونی این کشور از این توافق همان‌طور که از سوی رئیس‌جمهور روحانی مأموریت یافته‌ام یک تلاش دیپلماتیک را برای ارزیابی اینکه آیا دیگر کشورهای عضو برجام می‌توانند منافع ایران در برجام را به طور کامل تأمین کنند، انجام خواهم داد. نتیجه این امر واکنش ما را مشخص خواهد کرد». سیدعباس عراقچی نیز در دیدار با معاون وزیر امور خارجه روسیه گفت: در صورت ارائه تضمین‌های قطعی از سوی سایر طرف‌های برجام نسبت به تأمین منافع ایران و جبران آثار خروج آمریکا از این توافق حفظ برجام ممکن خواهد بود. همچنین سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، در کنفرانس خبری مشترک با همتای آلمانی خود گفت: معتقدیم که در شرایط کنونی طرف‌های باقی‌مانده در برجام باید موقعیت را ارزیابی و در مورد آن با یکدیگر مشورت کنند. اعضای برجام باید گام‌هایی جدی را در راستای حفظ آن بردارند.
انتقاد دوباره ترامپ از برجام
دونالد ترامپ اما بار دیگر با انتقاد از برجام در مورد مذاکرات آتی با کرهشمالی گفت: ما وارد توافقی مثل توافق هسته‌ای با ایران نخواهیم شد. به گزارش ایسنا، به نقل از فاکس‌نیوز، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، روز پنجشنبه با حضور در میان هوادارانش در «ایندیانا» بار دیگر با انتقاد از برجام گفت: مذاکرات با کرهشمالی یک موفقیت بزرگ خواهد بود و اگر هم این‌طور نباشد مهم نیست. ما یک‌بار دیگر توافقی مانند توافق هسته‌ای ایران را که در آن جان کری (وزیر خارجه اسبق آمریکا) به هر قیمتی به دنبال دسترسی به توافق بود، امضا نمی‌کنیم. ترامپ همچنین بار دیگر در انتقاد از برجام گفت: «توافق هسته‌ای ایران یکی از خجالت‌آورترین توافق‌هایی است که آمریکا تاکنون وارد آن شده است».
تحریم‌های جدید
وزارت خزانه‌داری آمریکا در اولین اقدام بعد از خروج آمریکا از برجام، اعلام کرد شش شخص حقیقی و سه شخص حقوقی ایرانی را به فهرست تحریم‌ها اضافه کرده است. این تحریم‌ها به بهانه آنچه «انتقال مالی میلیون‌ها دلار به نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» خوانده شده، وضع شده است. مسعود نیک‌بخت، سعید نجف‌پور و حسن خدایی، سه شخص حقیقی هستند که وزارت خزانه‌داری آمریکا به فهرست تحریم‌ها اضافه کرده است.
همچنین وزارت خزانه‌داری آمریکا گفته مشغول همکاری با امارات متحده عربی است تا شبکه دسترسی مالی بانک مرکزی ایران به ذخایر ارزی در بانک‌های خارجی را مختل کند. به ادعای بیانیه وزارت خزانه‌داری آمریکا، مسعود نیک‌بخت از نیروهای رسمی سپاه قدس است که با مقداد امینی که یک صراف است، همکاری کرده. سعید نجف‌پور، مدیرکل جهان ارس کیش است. حسن خدایی هم همکار محمدرضا خدمتی بوده که او هم صراف است. وزارت خزانه‌داری مدعی شده که این افراد به کمک شرکت‌های صوری که متعلق به سپاه هستند برای انتقال پول همکاری کرده‌اند.
محمدرضا خدمتی‌ولدزاقرد، مقداد امینی و فؤاد صالحی هم در فهرست دیگر اشخاص حقیقی هستند که تحریم شده‌اند. همه این تحریم‌ها به بهانه ارتباط با سپاه قدس وضع شده است. سه شرکت ایرانی تحریم‌شده عبارت‌اند از: جهان ارس کیش، صرافی راشد و شرکت تعاونی محمدرضا خدمتی و شرکا. استیو منوچین، وزیر خزانه‌داری آمریکا، روز جمعه در بیانیه‌ای مدعی شده: «ایران و بانک مرکزی از سازمان‌های امارات عربی متحده سوءاستفاده کرده‌اند تا دلار آمریکا را به دست آورده و به مصرف شاخه قدس نیروهای سپاه پاسداران برسانند». این بیانیه مدعی شده: «از جمله این فعالیت‌ها، رساندن پول و سلاح به عوامل غیرمستقیم ایرانی در منطقه است و از راه مخفی‌کردن اینکه دلار‌های آمریکا به چه منظوری به دست آمده، دست به این اقدام زده‌اند».
