ایران/ متن پیش رو در ایران منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
اسفندیار باتمانقلیچ| دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده، برجام را نقض کرده و از یک توافق مهم که از حمایت گسترده بین‌المللی برخوردار بود، خارج شده است. ترامپ در اعلامیه تلویزیونی روز سه‌شنبه، به وضوح از فرصت پیش آمده برای تحقق یکی از قول‌های انتخاباتی‌اش، که «پاره کردن» توافق هسته‌ای ایران بود، حظ وافر برد و اعلام کرد :«ایالات متحده دیگر تهدید تو خالی نمی‌کند. وقتی قول می‌دهم، به قولم عمل می‌کنم.»
از یک طرف، اقدام غیرمنتظره ترامپ برای بازگرداندن همه تحریم‌های اولیه و ثانویه‌ای که در نتیجه توافق هسته‌ای ایران در سال 2015 لغو شده بودند، نگرانی‌هایی را برای اقتصاد ایران در پی دارد. اما از طرف دیگر، این اقدام ترامپ می‌تواند خالق یک فرصت مهم باشد. بازگرداندن تحریم‌ها در گسترده‌ترین شکل آن، رهبران اروپا را عصبانی کرده است. وزیر اقتصاد فرانسه، برونو لامایر، در مصاحبه‌ای با رادیو فرانسه احساس اروپایی‌ها را اینطور خلاصه کرد: «تحریم‌های بین‌المللی امریکا، واشنگتن را تبدیل به پلیس جهان می‌کند و این قابل پذیرش نیست.»
ایالات متحده از زمان تصویب تحریم‌هایی علیه لیبی و ایران در سال 1996، بر روند توسعه اقتصادی ایران تأثیر گذاشته است. اروپا، بنا به دلایل سیاسی، هرگز به طور کامل با این قدرت رو به گسترش جهانی وارد چالش نشده است و در دوره‌ای میان سال 2006 تا 2015، دولت‌های اروپایی شرکای مشتاق ایالات متحده در جنگ اقتصادی علیه ایران و به‌دنبال منزوی کردن ایران به بهانه برنامه‌های هسته‌ای‌اش بودند.
امروز، روندها، نظرات و افکار تغییر کرده است. دولت ترامپ بی‌هیچ توجیه سیاسی و بدون در نظر گرفتن اینکه ایران به تعهدات خود در قبال مفاد برجام متعهد بوده است و این تعهدات توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اثبات شده است، تحریم‌ها را برگردانده است. دولت‌های اروپایی به وضوح آماده‌اند تا با این سوءاستفاده از قدرت مقابله کنند. در راستای این تغییرات روندی و موضعی اروپا، ایران باید از آمادگی اروپایی‌ها برای مذاکره درباره اقدامات جایگزین اقتصادی به‌نفع خود بهره بگیرد.
در این راستا سه اقدام قاطع باید توسط ایران صورت بگیرد
نخست، ایران باید بسرعت «کارگروه» جدیدی با مأموریت ویژه برای توسعه اقدامات جایگزین اقتصادی با شرکای اروپایی خود تنظیم کند.
این گروه ویژه می‌بایست کارشناسانی از وزارت امــــــــــور اقتصادی و دارایی، وزارت صنعت، معدن و تجارت و بانک مرکزی ایران را در قالب یک تیم واحد به سرپرستی وزارت امورخارجه گرد هم آورد. در حال حاضر، هر کدام از این مسئولان، به صورت جداگانه با همتایان اروپایی خود مشورت می‌کنند. اما دستیابی به اقدامات جایگزین اقتصادی شامل گفت‌و‌گو با دیپلمات‌های اروپایی، بانک‌های مرکزی و آژانس‌های اعتباری صادرات، مقامات مرتبط با تحریم‌ها و بنگاه‌های صنعتی می‌شود که بتوانند با دیدی گسترده و همه‌جانبه مشورت کنند. از این رو، ایران باید نیروی خود را بازسازماندهی کرده تا بتواند به شکل مؤثری با طیف وسیعی از اروپایی‌های مرتبط و ذینفع گفت‌و‌گو کند.
دوم، ایران باید به تلاش‌های خود برای تقویت مقررات مالی و افزایش شفافیت در اقتصادش بر اساس برنامه عملیاتی کارگروه اقدام مالی (اف. ای. تی. اف) ادامه دهد. تعلیق موقعیت ایران در لیست سیاه توسط اف.ای.تی.اف در ماه ژوئن به پایان می‌رسد. نگران‌کننده‌تر این است که به‌عنوان یکی از نتایج خروج ترامپ از برجام، وزارت خزانه‌داری همه شرکت‌های ایرانی را که در نتیجه متمم‌های شماره 2 و 3 و ضمیمه شماره 2 برجام از لیست سیاه ملیت‌های خاص (اس.دی.ان) خارج شده بودند، دوباره به لیست باز می‌گرداند. این اقدام بر همه بانک‌های ایران تأثیر خواهد گذاشت. چنانچه ایران و اروپا به لحاظ مالی با هم در موقعیت خوبی قرار بگیرند می‌توان انتظار داشت که اروپا بتواند برنامه‌های حمایتی خود از ایران را گسترش داده و به لحاظ اقتصادی با ایران در ارتباط بماند.
سوم، ایران باید تا زمان از سر‌گیری سرمایه‌گذاری مستقیم راه‌هایی را برای رسیدن افزایش رشد اقتصادی پیدا کند. همکاری با اروپا برای طراحی اقدامات جایگزین، با هدف مقاومت در مقابل فشارهای امریکا، باید بسرعت آغاز شود، اما بسیاری از این راه حل‌ها، زمان قابل توجهی برای عملی شدن نیاز دارند. بنابراین، دولت روحانی باید مقاومت اقتصادی را بسط داده و صبر استراتژیک را فعال کند. این کار در بهترین شکل ممکن از طریق ایجاد سرمایه‌گذاری عمومی به‌منظور تقویت سرمایه‌گذاری و اشتغالزایی صورت می‌گیرد. ارزشش را دارد که نرخ تورم بالاتر را به منظور دسترسی به رشد اقتصادی بیشتر به جان خرید، بخصوص اینکه نرخ سود بالا خواهد ماند. جدا از خطر تورم، سرمایه‌گذاری عمومی در ایران همچنان ناکارآمد است و یکی از دلایلی که دولت روحانی اشتیاقی به استفاده از بودجه‌های دولتی برای تأمین هزینه توسعه نداشته، همین است. اما، دولت‌های اروپایی می‌توانند برای ارائه کمک‌های فنی در این زمینه دعوت به همکاری شوند تا به ایران کمک کنند نقشه‌های توسعه‌ای را که می‌تواند بالاترین نرخ رشد اقتصادی را در قبال حداقل سرمایه‌گذاری تولید کند، طراحی کنند. قطعاً این کار با اولویت قرار دادن بخش خصوصی ایران یا آنهایی که در شرکت‌های چندملیتی اروپایی فعال هستند، صورت خواهد گرفت. ایالات متحده به مدت سه دهه تحریم‌هایی را برای منزوی کردن ایران علیه این کشور اعمال کرده است. در نهم ماه مه سال 2018، ترامپ اقدام قابل توجهی انجام داد. او تحریم‌هایی علیه ایران وضع کرد و با این کار امریکا را تحریم کرد. بی‌شک، این تحریم‌ها خطرات واقعی را متوجه اقتصاد ایران خواهند کرد. اما مسأله دیگر نیز وجود دارد و آن اینکه اروپا به کم کردن خطرات خروج ترامپ از برجام متعهد است و می‌خواهد اطمینان حاصل کند که ایرانی‌ها همچنان از منافع برجام بهره‌مند خواهند ماند. ایران باید نهایت استفاده را از شکاف ایجاد شده در روابط دو سوی اقیانوس اطلس ببرد و برای طراحی اقدامات جایگزین متعادل، که مجراهای امنی را برای تجارت و سرمایه‌گذاری ایجاد خواهند کرد، با اروپا همکاری کند. در این برهه تاریخی، شاید بتوان قدم بزرگی برای خنثی کردن قدرت غیرقابل پذیرش سیاستمداران امریکایی در قبال اقتصاد ایران برداشت.
