اعتماد/ متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
کمتر از یک هفته تا ضرب‌الاجل دونالد ترامپ، رییس‌جمهور ایالات متحده درباره توافق هسته‌ای با ایران باقی مانده و تلاش‌ها در هر دو سوی این میدان سرعت گرفته است. درحالی که دولت امریکا درباره چند و چون تصمیم خود سکوت نسبی کرده و اظهارنظری درباره تصمیم نهایی رییس‌جمهور صورت نمی‌گیرد اما رژیم اسراییل هر روز با به راه انداختن معرکه‌ای تازه تلاش می‌کند خطرات برنامه هسته‌ای ایران در گذشته و حال را یادآوری کرده و نتیجه‌گیری کند که این برنامه باید برای مدت زمان بیشتری پس از ٢٠٢٥ تحت محدودیت قرار بگیرد. همزمان تلاش‌ها برای ارایه تعبیری منفی از نقش منطقه‌ای ایران نیز ادامه دارد و کشورهایی چون عربستان سعودی برای تشدید فشارها بر ایران در این حوزه به سراغ کشورهایی چون مراکش رفته و آنها را برای قطع رابطه دیپلماتیک با تهران تحت فشار قرار داده‌اند. پیش‌بینی‌ها سرعت گرفته و گفته می‌شود که «احتمالا ترامپ زودتر از موعد ٢٢ اردیبهشت تصمیم نهایی خود را اعلام می‌کند.» از جانب ایران نیز صدای واحدی مبنی بر اینکه «توافق هسته‌ای ایران قابل بازگشایی مجدد نیست و تهران هیچ توافق مازاد هسته‌ای را نیز نمی‌پذیرد» به گوش می‌رسد.
در این میان کشورهای اروپایی در چند حوزه متفاوت و با توسل به چند راهکار برنامه خود را پیش می‌برند. عده‌ای مانند فرانسه با طرح مساله مذاکره مجدد با ایران درباره برنامه هسته‌ای این کشور پس از ٢٠٢٥ مشغول بخت‌آزمایی‌اند و همزمان با مذاکرات غیرهسته‌ای با تهران در دو حوزه منطقه‌ای و آزمایش‌های موشکی فعال هستند. عده‌ای نیز به دنبال یادآوری تبعات منفی زیرپا گذاشته شدن توافق هسته‌ای با ایران از سوی یکی از اعضا برای نظام منع اشاعه هسته‌ای و همچنین تاثیر آن بر مذاکرات احتمالا نزدیک با کره‌شمالی هستند. محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران در ویدیویی که ٧٢ ساعت پیش منتشر شد در جامه رییس دستگاه دیپلماسی ایران با جهانیان سخن گفت و نه تنها اعلام کرد که اروپا نباید از جیب مردم ایران برای راضی کردن ترامپ برای باقی ماندن در توافق هسته‌ای هزینه کند بلکه یادآوری کرد که این شکل از باقی ماندن ترامپ در توافق هسته‌ای دردی را از ایران دوا نمی‌کند و واشنگتن با حفظ فضای منفی پیرامون ایران در حقیقت اقدام به نقض تعهدات خود کرده است.
در چنین شرایطی برخی از رسانه‌های اروپایی مانند رویترز اعلام کرده‌اند که کشورهای اروپایی هرچند تلاش‌های خود را برای راضی کردن رییس‌جمهور امریکا ادامه می‌دهند اما همزمان درحال آماده‌سازی طرح جایگزین برای برجام بدون امریکا هستند و به اصطلاح می‌خواهند Plan B روی میز بگذارند.
رویترز در این باره می‌نویسد: قدرت‌های اروپایی هنوز هم به دنبال این هستند که طرحی را برای جلب نظر دونالد ترامپ برای باقی ماندن وی در برجام در اختیار او قرار بدهند اما همزمان تلاش برای مصون‌سازی رابطه تجاری اروپا با تهران را هم آغاز کرده‌اند تا در شرایطی که دونالد ترامپ ناقوس‌ها را برای خروج از توافق با ایران به صدا درآورد شرایط برای نگاه داشتن تهران در این توافق مهیا باشد. اروپاییها می‌گویند از تصمیم نهایی ترامپ خبر ندارند اما به نظر می‌رسد که احتمالا ٤ ماه تلاش تروییکای اروپایی برای نجات توافق هسته‌ای با ایران ره به جایی نخواهد برد و رییس‌جمهور امریکا در نهایت رای به خروج از این توافق می‌دهد. فرانسه، بریتانیا و آلمان می‌خواهند طرحی را برای سختگیری بیشتر بر ایران آماده کرده و در مدت زمان باقی مانده در جریان مذاکرات با وزارت خارجه امریکا این طرح را عملیاتی هم بسازند. رویترز به نقل از چند منبع آگاه نوشته که احتمالا تلاش‌های کشورهای اروپایی برای راضی کردن ترامپ راه به جایی نخواهد برد و در نتیجه مسیر دومی برای محدود‌سازی تبعات منفی ناشی از خروج واشنگتن از توافق هسته‌ای آغاز خواهد شد. یک دیپلمات اروپایی در این باره به رویترز می‌گوید: ما هنوز یک هفته فرصت برای ادامه گفت‌وگو با همتای امریکایی خود داریم اما فکر نمی‌کنم دلیلی برای خوش‌بینی وجود داشته باشد.
توافق سیاسی که امریکا و اروپا به دنبال حصول آن هستند ایران، روسیه و چین را که دیگر اعضای مذاکرات هسته‌ای هستند در برنمی گیرد و تهران نیز بارها تاکید کرده که این توافق را حتی در صورت حصول آن برای خود لازم‌الاجرا نمی‌داند؛ در توافقی که اروپا به دنبال آن است نگرانی‌های ترامپ درباره فعالیت‌های موشکی ایران، فعالیت‌های منطقه‌ای این کشور در سوریه و یمن و همچنین تمدید تاریخ‌های انقضای تعهدهای ایران مورد توجه قرار خواهد گرفت. این در حالی است که ایران بارها بر لزوم جداسازی مساله هسته‌ای از سایر اختلاف‌ها با غرب تاکید کرده و همچنین می‌گوید که امریکا در تنها توافق موجود با تهران در ٤ دهه گذشته پایبند نبوده؛ لذا سابقه خوبی از خود برای تداوم این مذاکرات به جا نگذاشته است.
رویترز به نقل از منابع آگاه در این زمینه می‌نویسد: در حالی که اروپاییها و امریکایی‌ها در حال کاستن از اختلاف‌ها با یکدیگر درباره ایران هستند اما هنوز هم در مساله تمدید تعهدات هسته‌ای ایران پس از سال ٢٠٢٥ با هم در جنگ و جدال به سر می‌برند. یک دیپلمات ارشد اروپایی در این باره به رویترز می‌گوید: ما تلاش می‌کنیم به فرمولی صحیح برسیم که در سایه آن انتظارهای مقام‌های امریکایی نیز تامین شود و البته در تناقض با برجام نیز نباشد و نقض آن به حساب نیاید. شانس‌هایی برای رسیدن به چنین توافقی وجود دارد اما حتی اگر چنین توافقی حاصل شود بسیار بعید است که بتواند مانع از عقب‌نشینی امریکا از این توافق شود.
یکی دیگر از چالش‌های اروپا با امریکا خواسته ترامپ است مبنی بر اعطای دسترسی بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به سایت‌های نظامی ایران. یک منبع آگاه در این باره به رویترز می‌گوید: این مساله هم‌اکنون در برجام وجود دارد اما دیدگاه دولت جدید امریکا این است که قید آن کافی نیست البته اروپاییها با این تعبیر ترامپ موافق نیستند.
ناامیدی از امریکا
امانوئل ماکرون، رییس‌جمهور فرانسه و آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان همچنان به تلاش‌ها برای راضی کردن رییس‌جمهور امریکا ادامه می‌دهند اما در حالی که دورنمای موجود این است که رییس‌جمهور امریکا در نهایت تصمیم خود را خواهد گرفت و نمی‌توان اعتمادی به وی داشت، تلاش‌ها بیشتر روی مدیریت بحران پس از خروج امریکا از توافق هسته‌ای متمرکز شده است.
هرچند که رییس‌جمهور فرانسه نیز می‌گوید باید تفاهمی وسیع‌تر میان ایران و قدرت‌های جهانی حاصل شود، کشورهای اروپایی به ١٢ سال مسیر مذاکراتی نگاه می‌کنند که با تهران تاکنون آمده‌اند. مساله دیگر این است که توافق جدیدی که اروپا و امریکا از آن سخن می‌گویند نباید در تناقض با توافق هسته‌ای موجود روی میز باشد و البته به گونه‌ای در اختیار ایران قرار بگیرد که این کشور را حاضر به نشستن دوباره پای میز مذاکرات کند. در حال حاضر تروییکای اروپایی ضمن حمایت قوی از توافق هسته‌ای با ایران تاکید کرده‌اند که در صورت عقب‌نشینی واشنگتن از این توافق باز هم در آن باقی خواهند ماند و همزمان تلاش خواهند کرد تا بر حجم رابطه تجاری با تهران در دوره پسابرجام نیز بیفزایند. به نظر می‌رسد که یکی از سناریوهای روی میز برای اروپاییها این باشد که از دولت امریکا بخواهند در صورت اصرار بر نبود در توافق با ایران، مکانیسمی را تعریف کند که در سایه آن کمپانی‌های اروپایی در بخش‌های غیرنفتی به رابطه تجاری با تهران ادامه داده و تحت تحریم‌های امریکا قرار نگیرند. وزارت اقتصاد آلمان اعلام کرده منتظر تصمیم ترامپ باقی می‌ماند تا ببیند که آیا باید روند اعطای تضمین به کمپانی‌های خود برای کار تجاری با ایران را متوقف کند یا خیر. این تضمین‌ها در حقیقت به معنای ضمانت دولتی به کمپانی‌هایی است که با کشورهای تحت تحریم کار می‌کنند. اروپاییها پس از ٤ ماه بحث و تبادل نظر با امریکا تلاش می‌کنند با ایمن‌سازی رابطه تجاری خود با تهران به گونه‌ای ایران را راضی به باقی ماندن در توافق هسته‌ای کنند و مانع از عقب‌نشینی این کشور از توافق شوند. مقام‌های متفاوت ایران اعلام کرده‌اند تا زمانی در توافق هسته‌ای باقی می‌مانند که این توافق به نفع آنها باشد. در چند روز گذشته مقام‌های متفاوتی در ایران از جمله سفیر ایران در انگلستان هم راستا با سخنان اخیر وزیر خارجه در نیویورک تاکید کرده‌اند که اگر رییس‌جمهور امریکا تصمیم به عقب‌نشینی از توافق هسته‌ای با ایران را عملی سازد، تهران روند بازگشت برنامه هسته‌ای خود به دوره پیش از حصول برجام را آغاز خواهد کرد و این همان مساله‌ای است که تروییکای اروپایی به شدت نگران آن هستند.
یکی دیگر از راهکارهای پیش روی اروپاییها اجرایی کردن سیستم ایمن‌سازی تجاری است که در دهه ٩٠ اعمال شد و در سایه آن کمپانی‌های اروپایی که با ایران کار می‌کنند تحت تحریم‌های واشنگتن قرار نخواهند گرفت. هرچند که برقراری این سیستم در چندهفته اخیر مطرح شده و بحث‌هایی نیز در این باره صورت گرفته است اما دو مقام اروپایی در این باره به رویترز گفته‌اند که حتی اجرای دوباره این سیستم نیز بیشتر اقدامی نمادین برای به تصویر کشیدن تعهد اروپایی به توافق با ایران است و در عمل باز هم کمپانی‌ها از کار با ایران واهمه خواهند داشت و اعتقاد دارند که در نهایت کار با تهران می‌تواندریسکی برای این کمپانی‌ها در مواجهه با امریکا باشد. رویترز به نقل از یک منبع ایرانی نیز چنین استدلالی را تایید کرده و می‌نویسد: این ایده‌های اقتصادی همه و همه برای نشان دادن تعهد اروپا به برجام خوب است اما حقیقت بر روی زمین این است که اگر اروپاییها تصمیم بگیرند میان ایران و امریکا یکی را انتخاب کنند آن انتخاب قطعا واشنگتن خواهد بود.
ترامپ تافته جدا بافته
رسانه انگلیسی ایندیپندنت نیز به تلاش‌های ترامپ برای پایان دادن به توافق هسته‌ای با ایران از زاویه دیگری نگاه کرده و عنوان کرده که این اقدام می‌تواند منجر به تنش‌های منطقه‌ای و افزایش ضریب ناامنی بین‌المللی شود. کیم سنگاپوتا از سردبیران بخش بین‌الملل این رسانه نوشته است: «تمام اعضای غیرامریکایی برجام می‌گویند که این توافق کارایی فوق‌العاده‌ای داشته و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش‌های متعدد خود یادآوری کرده که تهران به تمام تعهداتش پایبند بوده است، سرویس‌های اطلاعاتی غرب، روسیه و چین به اضافه دانشمندان هسته‌ای نیز می‌گویند که برجام مفیدبوده اما رییس‌جمهور امریکا همچنان عزم خود را برای نابودی این توافق جزم کرده و به دنبال ناامن کردن بیشتر جهان است. حتی در داخل ایالات متحده نیز افکار عمومی در تضاد با ترامپ هستند و براساس آخرین نظرسنجی‌های انجام گرفته مشخص شده که نرخ حمایت از برجام در داخل امریکا افزایش یافته و درحالی که ٥٦ درصد خواهان حفظ این توافق هستند رقم مخالفان به ٢٦ درصد رسیده است. این نظرسنجی پس از آن انجام شد که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسراییل در سخنانی پر سر و صدا ادعای افشاگری درباره برنامه اتمی ایران را مطرح کرد اما حقیقت آن است که همه مدارک ادعایی بی‌بی قدیمی بوده و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ٣ سال قبل به این ابعاد از برنامه هسته‌ای ایران رسیدگی کرده است. برهیچ کس پوشیده نیست که مخاطب سخنان نتانیاهو، دونالد ترامپ رییس‌جمهور ایالات متحده بود. وی به دنبال دست و پا کردن توجیهی برای عقب‌نشینی ترامپ از توافق هسته‌ای و به اصطلاح موجه‌سازی این مساله در افکار عمومی بود. با وجود تمام سر و صداهای بی‌بی اما سه کشور اروپایی حاضر در برجام با ایران اعلام کردند که در ادعاهای نخست‌وزیر رژیم اسراییل هیچ مدرک مستدلی وجود ندارد. در داخل اسراییل نیز ٢٦ افسر سابق امنیتی و اطلاعاتی به اضافه رییس آژانس انرژی اتمی تاکید کرده‌اند که توافق هسته‌ای با تهران باید حفظ شود. در داخل اسراییل نیز یک روزنامه حامی بی‌بی از اینکه جامعه بین‌المللی توجهی به افشاگری‌های نخست‌وزیر رژیم اسراییل نکرده و آن را قابل توجه ندانسته انتقاد کرده است. با این وجود به نظر می‌رسد که هرچه این اطلاعات در داخل اروپا سر و صدایی بلند نکرد اما نمایش بی‌بی در واشنگتن مخاطبان خاص خودش را یافته است. رییس‌جمهور، مشاور امنیت ملی و وزیر خارجه امریکا پس از سخنان بی‌بی همگی هم راستا با وی اظهارنظر کرده و مدعی شدند که مخفی کاری‌های ایران قابل پذیرش نیست. با این وجود نتیجه عقب‌نشینی امریکا از برجام تا چه اندازه خطرناک خواهد بود؟ آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل به این سوال پاسخ داده و تاکید کرده که برهم خوردن توافق با تهران می‌تواند ریسک بالایی از تنش و جنگ را به همراه داشته باشد. به نظر می‌رسد که آنچه گوترش نسبت به آن هشدار می‌دهد در حقیقت هدفی است که جان بولتون، مشاور امنیت ملی امریکا مو‌به‌مو دنبال می‌کند. بولتون از حامیان سرسخت حمله به عراق بود که در آن مورد نیز همه‌چیز بر پایه اطلاعات نادرست درباره تسلیحات کشتار‌جمعی پیش رفت. بولتون اصولا از طرفداران توسل به گزینه نظامی است و شائول موفاز وزیر دفاع (جنگ) سابق اسراییل می‌گوید زمانی که بولتون سفیر امریکا در سازمان ملل بود وی را برای حمله هوایی به ایران تحت فشار شدید قرار داده بود. هرچند که امریکایی‌ها در این مقطع از گزینه نظامی علیه ایران سخن چندانی به میان نمی‌آورند اما در چند ماه آتی ترامپ با دو ضرب‌الاجل روبه‌رو است: نخستین آنها ١٢ ماه مه است که در این مقطع ترامپ می‌تواند به اسقاط تحریم‌های هسته‌ای ایران پایان دهد. اگر ترامپ قلم خود را به این سمت بچرخاند به این معنا خواهد بود که تحریم‌های هسته‌ای بر بانک مرکزی ایران به جای اولیه خود بازخواهند گشت و این مساله می‌تواند تمام کشورهایی را که از تهران نفت خریداری می‌کنند تحت شعاع قرار دهد. اصلی‌ترین نتیجه این اقدام نیز این خواهد بود که بانک‌های بین‌المللی و کمپانی‌های مالی بزرگ در نتیجه ترس از تحریم‌های امریکا، خطر کار با ایران را به جان نخواهند خرید.
ضرب‌الاجل بعدی برای ترامپ و برجام ١٢ جولای و یک روز پیش از سفر احتمالی ترامپ به لندن خواهد بود. در این تاریخ نیز وی باید اسقاطیه‌های تحریمی دیگری را تمدید کند و برخی از تحلیلگران اعتقاد دارند که تا آن زمان وقت برای کشورهای غیرامریکایی حاضر در برجام برای چانه‌زنی با ترامپ باقی است هرچند که اگر ترامپ در تاریخ ١٢ ماه مه دست رد بر سینه اروپاییها بزند احتمال تغییر نظر در ١٢ جولای بسیار ناچیز خواهد بود. اقدام ترامپ چه در ماه مه و چه در جولای نقض فاحش برجام به حساب می‌آید. در چنین شرایطی براساس متن برجام، طرف‌های توافق می‌توانند به ماده ٣٦ درج شده در توافق برای طرح اختلاف مراجعه کنند اما تا آن زمان احتمالا کمتر کسی درباره چند و چون این مکانیسم بحث خواهد کرد. ایرانی‌ها دایره وسیعی از انتخاب برای واکنش نشان دادن به اقدام ترامپ را در اختیار دارند و یک مقام ارشد ایران می‌گوید که کاهش دسترسی‌های بازرسان آژانس به تاسیسات هسته‌ای ایران به گونه‌ای که با سایر کشورهای عضو ان پی تی (معاهده منع تکثیر تسلیحات اتمی) برخورد می‌شود و همچنین آغاز غنی‌سازی ٢٠ درصد می‌تواند از انتخاب‌های نخست تهران در برابر اقدام ترامپ باشد.
حرف‌های بیهوده بی‌بی
برهیچ کس پوشیده نیست که مخاطب سخنان نتانیاهو، دونالد ترامپ رییس‌جمهور ایالات متحده بود. وی به دنبال دست و پا کردن توجیهی برای عقب‌نشینی ترامپ از توافق هسته‌ای و به اصطلاح موجه‌سازی این مساله در افکار عمومی بود. با وجود تمام سر و صداهای بی‌بی اما سه کشور اروپایی حاضر در برجام با ایران اعلام کردند که در ادعاهای نخست‌وزیر رژیم اسراییل هیچ مدرک مستدلی وجود ندارد. در داخل اسراییل نیز ٢٦ افسر سابق امنیتی و اطلاعاتی به اضافه رییس آژانس انرژی اتمی تاکید کرده‌اند که توافق هسته‌ای با تهران باید حفظ شود
