آرمان امروز/ متن پیش رو در آرمان امروز منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست.
اگر تاثیر ارز در زندگی مردم مستقیم نباشد، تاثیر روانی آن بر جامعه می‌تواند بسیار شدید باشد. نوسانات بازار ارز و سکه موجب برهم خوردن آرامش روانی شهروندان می‌شود. دقیقا از این زاویه است که بخش‌هایی از شکست‌خوردگان عالم سیاست می‌توانند وارد این فضا شوند و بازار ارز و طلا را به حوزه‌های دیگری غیر از حوزه اقتصاد بکشانند با این امید که از آن سلاحی سیاسی بسازند و یا با این قصد که آن را به ابزاری برای ناکارآمد نشان دادن دولت تبدیل کنند. هنوز از روزی که حسن روحانی اعلام کرد دولت او پرداخت بدهی 11 هزار میلیاردی موسسات مالی واعتباری را تقبل کرده و با این کار مشکل بزرگی چون موسسات مالی را ساماندهی کرده، زمان زیادی نمی‌گذرد. رئیس‌جمهور به صراحت گفت که دست عده‌ای را از چنگ‌اندازی مستقیم به سرمایه‌های مردم کوتاه کرده است اما بسیار ساده انگاری است اگر تصور شود آن افراد دست به کار نمی‌شوند، هنوز چنان قدرتی دارند که بتوانند منویات خود را دنبال کنند. گروه‌های زیرزمینی اقتصادی هم هستند که این روزها سخن از آنها در مقالات سیاسی و اقتصادی به تواتر رسیده است. همان گروه‌هایی که دست‌شان از موسسات مالی غیر مجاز کوتاه شد، همان افرادی که نقش تعیین کننده در بازار ارز بازی کرده و می‌کنند، توان مالی مبهم و ناروشن خود را به مثابه موجی سهمگین وارد بازار ارز و طلا کرده‌اند تا به یک تیر دو نشان بزنند. هم دولت را از کارآمدی دور کنند و هم مردمی را که برخلاف همه تبلیغات و فشارها به دولت روحانی رای دادند، تحت فشار روحی و روانی قرار دهند تا با این کار از دو طرف انتقام بگیرند. بازار ارز و طلا اگر چه می‌تواند تحت تاثیر تحولات و متغیرهای جهانی دچار تلاطم شود اما تحویل چنین موجی فقط به مسائل جهانی ندیدن درست مشکل است. برجام و رفتار خارج از عرف دیپلماتیک آمریکا در کنار جنگ تعرفه‌ای سهمگینی که بین دو قدرت اقتصادی چین و آمریکا ایجاد شده و فشار سنگینی که اخیرا سازمان تجارت جهانی WTO تحمل می‌کند، می‌تواند در بازار ارز و طلا تاثیر بگذارد که می‌گذارد اما به دلیل توزیع آن در سطح اقتصاد جهان، نمی‌تواند دامنه آن در یک کشور آنقدرها وسیع باشد. ناهماهنگی‌هایی که بین وزرای اقتصادی کابینه مشاهده می‌شود هم در جای خود قابل بررسی و دقت نظر است اما بازهم نمی‌تواند به تنهایی در این حوزه چنین موثر باشد. درست این است که دولت دست عده‌ای را برای چنگ‌اندازی به بیت‌المال کوتاه کرد و اکنون باید تاوان بپردازد. پشت پرده این نوسانات لحظه‌ای ارز عده‌ای سرمایه‌سالار هستند که با تلا طم بازار می‌خواهند علیه دولت کودتای ارزی کنند اما آنها بی‌تردید یک چیز را فراموش کرده‌اند؛ مردم را. آنها فراموش کرده‌اند که اگر مردم از ماهیت آنها باخبر شوند، واکنش خود را به موقع نشان خواهند داد.
افزایش غیر منتظره
آنانی که کمی با مبادلات ارزی آشنا باشند هیچگاه گزینه وضعیت اقتصادی را در صدر چرایی فراهم آمدن زمینه برای افزایش نرخ ارز قرار نمی‌دهند بلکه به‌خوبی می‌دانند باید به گزینه‌های دیگر که سیاست و تضعیف دولت است هم بیندیشند.
روحانی خبر داد که خبر دارد!
برای پی بردن به چگونگی رشد یکباره نرخ ارز بهتر آن است به اظهارات رئیس جمهور در بهمن سال گذشته رجوع شود. دکتر حسن روحانی 17 بهمن در نشست خبری خود در پاسخ به این سوال که آیا نوسانات ارزی و افزایش قیمت دلار در بازار یک اقدام از جانب دولت به جهت تأمین بودجه به حساب می‌آید یا خیر؟ گفت:« ما نرخ ارز کنونی را متعادل نمی‌بینیم و این رقم باید به تعادل برسد. افزایش نرخ دلار نسبت به هفته‌های گذشته حتماً نمی‌تواند دلایل تجاری داشته باشد. چرا که ما در تأمین ارز و همچنین مخارج ارزی تراز مثبت داریم. وی با بیان اینکه برخی می‌گویند دولت خودش ارز را گران می‌کند، تصریح کرد: این موضوع درست نیست چرا که زمانی دولت این کار را انجام می‌دهد که دچار کسر بودجه باشد. اما ما امسال نه تنها کسر بودجه نداریم بلکه تمام آنچه در ابتدای سال تصویب شده، که با همان ارقام در حال اجرایی شدن است.رئیس جمهور گفت: بنابراین افزایش نرخ ارز قاعدتاً دلایل روانی و تبلیغاتی دارد» در این تاریخ رئیس جمهور به این روند غیرطبیعی اشاره دارد اما به دلایل آن اشاره‌ای نمی‌کند که شاید دلیل آن جلوگیری از جری شدن بیشتر آنانی باشد که با اهداف خاص در حال برنامه‌ریزی علیه دولت هستند..
روایت سیف از نقش آمریکا
رئیس بانک مرکزی هم تحلیلی از چرایی وضعیت ارزی کشور دارد. ولی ا... سیف می‌گوید: عامل اقتصادی که موجب پیشی گرفتن تقاضا از عرضه و افزایش نرخ ارز شود وجود ندارد اما در ماه‌های اخیر اتفاقاتی در بازار رخ داد که تقاضای سوداگری را به‌شدت افزایش داد. اظهارات رئیس جمهوری آمریکا در مورد عدم پایبندی ایران به برجام و اعلام اینکه برای آخرین بار این توافق را تمدید خواهد کرد، زمینه‌ساز افزایش تقاضای سفته‌بازی شد. رئیس شورای پول و اعتبار همچنین در کنار نقش برجسته دلالان در هدایت بازار ارز به سمت التهاب، به برخی از عواملی اشاره می‌کند که سرعت عمل بانک مرکزی را در مهار نوسان به وجود آمده کاهش داده است.
کنایه «آشنا» به پشت‌پرده
به هر حال تحولات خاورمیانه و جهان در نوسانات نرخ ارز بی تاثیر نیست هرچند اگر برخی در داخل به آن دامن نمی‌زندند حجم افزایشی به این سرعت و میزان نبود. دیروز حسام الدین آشنا مشاور رئیس جمهور نوشت: «مشکل فقط چهار راه استانبول نیست؛ بخشی از مشکل ۴راهی است که به استانبول، اربیل، دوبی و ... منتهی می‌شود. مردم و دولت نه تسلیم بحران‌سازی اجتماعی دی ماه شدند و نه تسلیم بحران سازی اقتصادی، ارتباطی و اطلاعاتی اردیبهشت می‌شوند. ساعت پایتخت ایران هرگز به وقت شام تنظیم نخواهد شد.» وی صبح دیروز هم در واکنشی دیگر نوشته بود: ارز ارزان می‌شود اما نه با مماشات با محتکران جسوراسکناس و قاچاقچیان قهار اربیل و استانبول.
موسسات مالی سابق در صف متهمان
در این میان نباید از سهم موسسات مالی غیرمجاز در شکل گیری آشفته بازار ارز غافل شد. خانوارهای زیادی از این موسسه‌ها طلب داشتند که نمی‌توانستند سرمایه خود را وصول کنند و دولت هم در این میان از کانالی وارد شد که بر این مشکل دامن زد یعنی به جای بازگرداند پول اقدام به پرداخت این بدهی‌ها با پول بدون پشتوانه بانک مرکزی کرد. این پول وقتی که در جامعه انتشار پیدا کرد باید محلی برای خود پیدا می‌کرد. در این حالت سپرده‌گذار بعد از دریافت پول خود با توجه به اینکه مدت‌ها در این موسسه‌ها اذیت شده بود دیگر تمایلی برای اینکه پول خود را به بانک یا موسسه دیگری ببرد، نداشت لذا آن را به سمت بازارهای دیگر از جمله ارز برد. به عبارتی اکنون جای صف از جلوی موسسات اعتباری به بازار ارز برای خرید جابجا شده است. موضوع دیگر واهمه و ترس آفرینی در جامعه بود به نحوی که برخی شایعات در مورد مالیات گیری از سپرده‌های بانکی پخش شد و برخی اظهارات غیرکارشناسی از جمله اینکه قرار است از سپرده‌های بانکی مردم مالیات اخذ شود را باور کردند بنابراین نگران شده و پول خود را از بانک‌ها خارج و به خرید ارز پرداختند. در کنار این موضوعات که نقش مهمی در بلبشوی بازار ارز دارد باید به فرصت طلبی و تقویت ناآرامی‌ها از سوی مخالفان دولت توجه داشت. آنها این روزها سرازپا نمی‌شناسند و با پخش شایعات و انتشار گزارش‌هایی سعی در معرفی دولت به عنوان متهم درجه اول ارزی می‌کنند و این در حالی است که خودشان هم نقشی در ایجاد این بازار دارند. تضعیف دولت یک پیروزی برای آنهاست که سعی دارند از هم اکنون به جامعه القا کنند دولت اعتدالی با شعار تدبیر و امید وضعیت اقتصادی آنها را ضعیف کرده است اما غافل هستند که در این تخریب‌ها ردی از نقش خود بر جای می‌گذارند.
جهش قیمت ارز
هرچند بخشی از افزایش قیمت ارز کاملا طبیعی است و بنا به به اظهارات کارشناسان قیمت ارز همواره تحت تاثیر اختلاف تورم داخلی و خارجی است اما طی چند ماه گذشته و با نزدیکی به پایان سال96 عملا قیمت ارز دیگر تابع این معادله نبود. به طوری که سوداگران این بازار بودند که قیمت این مرجع پولی بین‌المللی را در پس صف‌های طولانی در مقابل صرافی‌ها مشخص می‌کردند. چنین اتفاقی طبیعی و منطقی نبود و دولت مجبور به واکنش شد. با افزایش نرخ سود اوراق قرضه از 15 به 20 درصد توسط بانک مرکزی، قیمت ارز کاهش یافت اما ماجرا به اینجا ختم نشد و در روزهای پایانی سال دوباره شاهد افزایش قیمت ارز بودیم. به طوری که در تعطیلات نوروز قیمت دلار به حدود 5200 تومان رسید اما مجددا کاهش یافت.
یک تصمیم
یکی از تصمیماتی اقتصادی در سال گذشته کاهش سود سپرده‌ها بود. این تصمیم به خروج بخشی از سپرده‌ها از بانک‌ها منجر شده و چون بازار مسکن ظرفیت جذب این سپرده‌ها را نداشت احتمالا به بازار ارز انتقال یافته است. هرچند در تسویه حساب با سپرده‌گذاران موسسات مالی غیرمجاز توسط دولت نیز چندان حساب شده رفتار نشد و احتمالا افرادی که در این پروسه ضرر کرده‌اند به بازار ارز و سکه وارد شده تا بخشی از ضرر را جبران کنند.
جنگ تجاری آمریکا و چین
دونالد ترامپ اعلام کرد به نفع تولیدات داخلی تصمیماتی اتخاذ خواهد کرد. او در اولین مرحله تعرفه واردات فولاد از اروپا را افزایش داد، اما تصمیم نهایی او و افزایش تعرفه بر واردات از چین اقتصاددان‌ها را شگفت‌زده کرد. تصمیمی که با واکنش متقابل چین همراه شد. به اعتقاد کارشناسان بخشی از افزایش قیمت دلار را باید به این مساله نسبت داد. ایران از یک طرف به علت تصمیمات آمریکا با مشکل انتقال دلار‌های ناشی از فروش نفت روبه‌روست و از سوی دیگر واردکننده از چین است. در نتیجه از جنگ تجاری این دو غول بزرگ تجاری تاثیر می‌پذیرد.
ترامپ و برجام
دونالد ترامپ دشمن سر سخت توافق هسته‌ای با ایران بارها و بارها اعلام کرده از برجام خارج خواهد شد. وی در آخرین تایید دوره‌ای برجام اعلام کرد که این آخرین باری است که اقدام به این کار خواهد کرد. این تهدید بیش از ایران از سوی اروپایی‌ها جدی‌گرفته شد. برخی منابع خبری ادعا کرده‌اند اروپا برای جلب رضایت ترامپ برای ماندن در برجام، قرار است تحریم‌هایی علیه ایران وضع کنند. چنین آشفته بازاری سبب شده در تهران هم سناریو‌های مختلفی درنظر گرفته شود. جو روانی ناشی از این وضعیت از ورود سرمایه‌گذاران خارجی جلوگیری کرده و با تعلل‌کشورهای اروپایی در خرید نفت از ایران و عدم تمایل بانک‌های کشورهای خریدار نفت برای انتقال پول نفت به تهران دیگر علت افزایش قیمت دلار در روزهای اخیر است.
بانک مرکزی چه می‌گوید
با افزایش قیمت ارز رئیس‌کل بانک مرکزی از گشایش در روابط بانکی ایران با سایر کشورها خبر داد. ولی‌ا... سیف با اشاره به راه‌اندازی سامانه نیما (نظام یکپارچه مبادلات ارزی) اظهار کرد: با راه‌اندازی این سامانه، تمام مبادلات ارزی کشور در بستری امن، انجام و تامین و تخصیص ارز به صورت آنلاین برای تمام صادرکنندگان و واردکنندگان فراهم می‌شود. به گفته وی، این سامانه امکان مدیریت بهینه بازار ارز برای سیاستگذار را نیز فراهم می‌کند و از این‌رو ساماندهی بازار ارز از طریق سامانه نیما از برنامه‌های بانک مرکزی در سال ۹۷ است. ارز مبادله‌ای که به ارز دولتی نیز شهرت دارد به کالاهای مشمول این نوع ارز اختصاص می‌یابد و به گفته مسئولان بانک مرکزی اغلب برای کالاهای اساسی و اقلام دارویی استفاده می‌شود.
ورود مجلس به موضوع ارز
همچنین با عدم ثبات در این بازار رئیس مجلس از برگزاری نشست کمیسیون اقتصادی با وزیر اقتصاد و رئیس بانک مرکزی برای رسیدگی به نوسانات ارزی خبر داد. نادر قاضی‌پور در جریان نشست علنی مجلس در تذکر شفاهی با اشاره به نوسانات بازار ارز خطاب به رئیس مجلس اظهار داشت: آقای لاریجانی، جلوی گرانی ارز را بگیرید تا مشکلات حاد اجتماعی، سیاسی و امنیتی حاصل نشود. نماینده ارومیه در مجلس خاطرنشان کرد: نباید اجازه دهیم ریال‌ها به دلار تبدیل شود. ادامه این روند باعث ورشکستگی بانک‌ها خواهد شد. علی لاریجانی در پاسخ به وی گفت: باید حساسیت لازمی در این زمینه وجود داشته باشد، البته کمیسیون اقتصادی مجلس نیز در این زمینه مامور شده و در اولین فرصت، یعنی دوشنبه هفته جاری نشستی را با وزیر اقتصاد و رئیس کل بانک مرکزی برگزار خواهد کرد.
لزوم تغییر تیم اقتصادی
افزایش قیمت ارز به5400 در صبح دیروز و 5700 تومان در غروب، در حالی صورت گرفت که نرخ ارز مبادله‌ای به هیچ وجه تغییر نیافت و روز یکشنبه در کانال3700 تومان ثبات ایستاده بود. به نظر می‌رسد فارغ از دلایل بالا تصمیم اقتصادی دولت در مورد ثبات در بازار ارز هنوز به تصمیم قاطعی نرسیده است شاید این روزها تاکید علنی روحانی در این زمینه و یا حتی تغییر در این تیم لازم باشد. امروزباید بیش از هرچیز برلزوم هماهنگی بیشتر تیم اقتصادی دولت تاکید شود. هماهنگی که به نظر می‌رسد امکان آن وجود دارد. بسیاری از کارشناسان ایجاد تغییرات در تیم اقتصادی دولت برای حفظ رشد اقتصادی، کاهش تورم و ایجاد ثبات قیمت ارز را ضروری می‌دانند.
