اعتماد/ متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست.
محمدجواد ظریف، وزیر خارجه و امیرسرتیپ حاتمی، وزیر دفاع به چهره‌های سخنور سیاسی و دفاعی در خارج از مرزهای کشورمان بدل شده‌اند. پررنگ‌تر شدن نقش وزیر دفاع جمهوری اسلامی ایران در فعالیت‌ها و اظهارنظرهای برون‌مرزی و خروج این مقام نظامی کابینه حسن روحانی از سایه در چندماه اخیر خبرساز شده است. حضور مستشاری ایران در سوریه از نخستین ماه‌های آغاز بحران در این کشور که به درخواست بشار اسد، رییس‌جمهور سوریه انجام شد عملا به نخستین حضور نظامی ایران در خارج از مرزهایش تبدیل شد و البته که به نمایش دیپلماسی دفاعی ایران نیز منتهی شد. همزمان مداخله فعال و نقش مثبت ایران در مهار داعش در عراق به گونه‌ای که مسوولان عراقی بارها در ملأعام از حمایت به موقع ایران قدردانی کردند نیز بر خروج از سایه توان و چهره‌های نظامی ایران تاثیرگذار بود. درحالی که معمولا رفت و آمد خارجی مقام‌های نظامی بدون خبری شدن این تحولات و در پشت پرده صورت می‌گیرد اما به نظر می‌رسد که سیاست جمهوری اسلامی ایران از سایه بیرون آمدن قدرت و چهره‌های نظامی _ دفاعی کشور در دو سال اخیر بوده است.
همکاری نه فقط سیاسی با رقبای منطقه‌ای
پس از شکل‌گیری همکاری قاعده‌مند ایران، ترکیه و روسیه برای پایان دادن به بحران در سوریه، رفت و آمدهای نظامی میان یونیفورم‌پوش‌های درجه‌دار سه کشور نیز تنوع و تعدد بیشتری پیدا کرد. درحالی که ایران و روسیه در یک سوی میدان در سوریه ایستاده‌اند آنچه پس از شکل‌گیری روند آستانه به چشم آمد همکاری‌های نظامی و دفاعی ایران و ترکیه بود. وضعیت میدانی در سوریه و تلاش سه کشور برای توسعه مناطق کاهش تنش به گونه‌ای پیش رفت که همکاری و هماهنگی نظامی ایران، روسیه و ترکیه به مرحله اجتناب‌ناپذیر رسید. هرچند که روسیه و ایران به دعوت دولت مرکزی سوریه در این کشور حضور دارند و این قاعده درباره ترکیه و فعالیت‌های نظامی این کشور در سوریه مصداق ندارد اما همین عدم ارتباط میان آنکارا با دمشق درباره جزییات عملیات نظامی، کار مسکو و تهران را در هماهنگی نظامی با آنکارا حساس‌تر هم کرده است. جدا از پرونده سوریه در پرونده وسیع‌تری که مبارزه با داعش در منطقه نیز نام گرفته سه کشور روسیه، ایران و ترکیه پس از تجربه تلخ واگرایی در چندسال اخیر به همکاری با وجود اختلاف روی آورده‌اند. در تازه‌ترین رفت و آمدهای میان مقام‌های نظامی ایران و ترکیه که در نیمه اسفندماه سال گذشته (١٣٩٦) انجام شد، امیر سرتیپ دوم محمد احدی، معاون وزیر دفاع ایران و ارتشبد امیر دوندار، جانشین رییس ستاد کل ارتش ترکیه خواهان تقویت و توسعه همکاری‌های دفاعی دوجانبه شدند. یارگیری‌های مختلف بازیگران منطقه‌ای در سوریه در چندسال نخست آغاز این بحران نه تنها به تطویل ناآرامی سیاسی و امنیتی در ترکیه منتهی شد بلکه منجر به شکل‌گیری گروه‌های تروریستی نظیر النصره و داعش شد که البته در بزنگاه‌های زمانی اولیه از حمایت برخی بازیگران منطقه‌ای تغذیه کردند و البته که در تامین هدف این بازیگران برای براندازی دولت بشار اسد در اسرع وقت نیز برنیامدند. هجوم آوارگان سوریه به ترکیه و سرایت فعالیت‌های تروریستی به داخل خاک این کشور عملا آنکارا را در موضع انتخاب میان تشدید بحران‌های امنیتی و بی‌ثباتی یا همکاری نظامی با تهران و مسکو چه در پرونده سوریه و چه پرونده‌های کلان‌تر منطقه‌ای قرار داد. امروز ترکیه نیز دوشادوش ایران و روسیه، همکاری‌های دفاعی و نظامی میان کشورهای منطقه‌ای را راهی کم هزینه‌تر برای تامین و حفظ ثبات، صلح و امنیت در منطقه می‌داند. در جریان سفر اسفند ماه معاون وزیر دفاع ایران به ترکیه بود که سرتیپ دوم محمد احدی دعوتنامه امیر سرتیپ حاتمی، وزیر دفاع ایران را به نورالدین جانیکلی، وزیر دفاع ترکیه برای سفر رسمی به تهران تسلیم کرد. سفری که پیش بینی می‌شود درنیمه نخست سال جاری میلادی انجام پذیرد و در سایه آن همکاری‌های نظامی میان آنکارا و تهران وارد فازجدیدتری نیز شود.
نخستین پروژه مشترک موفق نظامی با روسیه در سوریه
هم راستا با همکاری‌های نظامی ایران و ترکیه، هماهنگی‌ها و تعریف سوژه‌های مشترک همکاری میان تهران و مسکو سیر صعودی خود را طی می‌کند. از همکاری برای توسعه سامانه دفاعی کشور تا گفت‌وگوهای دو جانبه مداوم و منظم وزرای دفاع ایران و روسیه. در تازه‌ترین این دیدارها نیز تصاویر دیدارهای امیرسرتیپ حاتمی با وزرای دفاع کشورهای شرکت‌کننده در هفتمین نشست امنیتی و بین‌المللی مسکو و انتشار سخنان وی در حمایت از توافق هسته‌ای ایران با ١+٥ در سایه تهدیدهای امریکا و تبیین خطوط استرات‍ژی نظامی و دفاعی ایران در منطقه در رسانه‌های بین‌المللی مورد توجه بسیار قرار گرفت. هفتمین کنفرانس امنیتی و بین‌المللی مسکو با حضور وزرای دفاع، روسای ستاد و فرماندهان عالیرتبه نظامی و دفاعی و مسوولان سازمان‌های بین‌المللی از بیش ٨٠ کشور جهان در روزهای ١٥ و ١٦ فروردین‌ماه برگزار شد که در حاشیه آن فرصت دیدار وزیر دفاع ایران با همتاهای خود از سایر کشورها نیز فراهم گردید. روسیه دستور کار این کنفرانس را بر مبارزه با تروریسم در سوریه قرار داده بود و مقام‌های کشور میزبان تجربه‌های خود در مسیر مبارزه با داعش و راهکارهای توسعه امنیت در خاورمیانه را بیان کردند. وزیر دفاع ایران در حاشیه کنفرانس امنیتی با همتای روس خود نیز دیدار کرد. دیداری که ناگفته پیداست اصلی‌ترین سوژه آن همکاری‌های نظامی دو کشور در سوریه است. سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه در ابتدای دیدار با همتای ایرانی تاکید کرد که همکاری مشترک میان ایران و روسیه در سوریه نتیجه بسیار خوبی به همراه داشته است. وی همچنین تاکید کرد که مرحله بعدی همکاری‌های ایران و روسیه باید متمرکز بر بازگشت امنیت و آرامش به سوریه و بازگشت پناهندگان به این کشور باشد.
همصدایی نظامی و سیاسی در خارج از مرزها
بیش از یونیفورم نظامی امیرسرتیپ حاتمی در دیدارهای خارج از کشور این زبان و ادبیات دیپلماتیک وی بوده که جلب‌توجه کرده است. درحالی که بسیاری از رقبای منطقه‌ای ایران در جایگاه تلاش برای فضاسازی علیه فعالیت‌های منطقه‌ای و آزمایش‌های موشکی ایران ادعا می‌کنند که سیاست دستگاه دیپلماسی ایران با نگاه بدنه نظامی این کشور در منطقه متفاوت است و بعضا محمدجواد ظریف را وزیری می‌دانند که در مسائل منطقه‌ای از برش کافی برخوردار نیست اما به نظر می‌رسد که جمهوری اسلامی ایران با علنی کردن فعالیت‌ها و اهداف نظامی و دفاعی خود در منطقه در حال نمایش حرکت متوازن و هماهنگ دستگاه دیپلماسی با بدنه نظامی خود است. سخن گفتن امیر سرتیپ حاتمی از مسائل روزی که دستگاه دیپلماسی با آن دست و پنجه نرم می‌کند یکی از نشانه‌های همین تصمیم جمهوری اسلامی ایران است. همصدایی در سیاست خارجی، سیاستی است که حسن روحانی و در نگاه جزئی‌تر کلیت نظام جمهوری اسلامی ایران آن را در یک سال و نیم اخیر بیش از پیش به تصویر کشیده است.
محمد جواد ظریف به چهره سخنور جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین‌المللی بدل شده و این قاعده‌مند و مستدل صحبت کردن وی است که رنگ جدیدی به چهره دیپلماسی ایران بخشیده است. درحالی که چهره‌های نظامی عمدتا از ادبیات دیپلماتیک فاصله می‌گیرند و کنایه‌ای که در زبان دیپلمات‌ها جاری است در ادبیات چهره‌های نظامی جای خود را به صراحت کلام و بعضا جدال لفظی می‌دهد اما شیوه سخنوری امیرسرتیپ حاتمی در کنفرانس‌های امنیتی و دیدارهای نظامی بی‌شباهت به محمد جواد ظریف نیست. نگاهی به سخنان امیر سرتیپ حاتمی در کنفرانس امنیتی اخیر در مونیخ بهترین مصداق برای این ادعا است. وزیر دفاع در مدت زمان حضور در مسکو دقیقا موضع‌گیری‌های شفاف و البته دیپلماتیکی در سه حوزه مهم فرجام توافق هسته‌ای ایران با ١+٥، آزمایش‌های موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای ایران داشت.
وضعیت ایران چه در حوزه منطقه‌ای و چه فرامنطقه‌ای تحت تاثیر دو فاکتور در شرایط حساسی قرار گرفته است: افزایش نفوذ و قدرت منطقه‌ای ایران و حضور دونالد ترامپ، رییس‌جمهور مطلوب سعودی و اسراییل در کاخ سفید. تقویت نفوذ و قدرت نظامی ایران در منطقه به انضمام باز شدن غل و زنجیرهای تحریم اقتصادی و انزوای سیاسی ایران در سطح بین‌المللی دشمنان منطقه‌ای ایران بالاخص عربستان سعودی و فرزندخوانده‌هایش را در کنار رژیم اسراییل قرار داده است و این اتحاد با نگاه مثبت و حمایت تمام‌قد چهل و پنجمین رییس‌جمهور امریکا همراه شده است. درحالی که کشیدن مجدد پای ایران به شورای امنیت سازمان ملل به بهانه فعالیت‌های منطقه‌ای و آزمایش‌های موشکی از چند جبهه از سوی امریکا و متحدانش در منطقه دنبال می‌شود، فرجام توافق هسته‌ای ایران با ١+٥ نیز در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. ابهامی که تا نیمه ماه مه یا جای خود را به خروج امریکا از برجام خواهد داد یا تداوم فضای رعب و وحشت تا فرارسیدن ضرب الاجل بعدی برای تمدید عدم اجرای تحریم‌های هسته‌ای ایران. دونالد ترامپ کابینه خود را تا دندان نه فقط به نیروهای ضدایرانی که به چهره‌هایی که از نظام ایران کینه ٤٠ساله دارند مسلح کرده است. در چنین شرایطی نیاز به همصدایی در حوزه سیاست خارجی و همپوشانی موضع‌گیری دیپلمات‌ها با چهره‌های نظامی بیش از هر زمان دیگری به ضرورتی برای حفظ امنیت تبدیل شده است.
از وزیر دفاع سعودی تا وزیر دفاع ایران
امیر سرتیپ حاتمی در سخنان خود در کنفرانس امنیتی مسکو و در حالی که درجه دارهایی از کشورهای منطقه‌ای حضور داشتند از تغییر معادله‌ها نه فقط در سطح منطقه‌ای که در ابعاد بین‌المللی سخن گفت و در حالی که معمولا مخاطب به شکل سنتی از چهره‌های نظامی انتظار تبیین شرایط با توسل به هندسه نظامی را دارد وی خط و مشی دیگری را در سخنان خود دنبال کرد تا در جامه وزیر دفاع جمهوری اسلامی ایران به جای سخن گفتن از قوه قهریه و آمادگی برای جنگ از لزوم پذیرش معادله‌های جدید و همکاری‌های سیاسی و امنیتی برای مبارزه با تهدیدهای مشترک از جمله توسعه فعالیت‌های تروریستی در سطح بین‌المللی سخن گفته باشد. سخنان حاتمی در مسکو در حالی ایراد شد که همزمان با وی محمد بن سلمان، ولیعهد و وزیر دفاع عربستان سعودی به صراحت جنگ میان ریاض و تهران در چندسال آتی را پیش‌بینی می‌کند و تاکید می‌کند که اگر اسراییل و امریکا مبتکر چنین جنگی باشند، سعودی هزینه آن را خواهد داد. در حالی که عربستان سعودی هر روز با نقض فاحش‌ترین قوانین بین‌المللی به صراحت ایران را تهدید به توسل به زور می‌کند، از وزیر خارجه تا وزیر دفاع ایران در تریبون‌های بین‌المللی تاکید می‌کنند که تداوم تنش‌ها و جنگ‌های منطقه‌ای و بازکردن پای بازیگران فرامنطقه‌ای به این بحران‌ها برنده‌ای ندارد. در حالی که محمد جواد ظریف در سخنان در ٥ سال گذشته بارها و بارها تاکید کرده که منطقه غرب آسیا به ساز و کار امنیتی مشترک نیاز دارد، وزیر دفاع نیز در مسکو تاکید می‌کند که بزرگ‌ترین مشکل منطقه برای استقرار امنیت و ایجاد ثبات درازمدت این است که کشورهای منطقه فهم مشترکی از دردهای مشترک ندارند. امیرسرتیپ حاتمی با تکرار عبارت خریداری امنیت از خارج از منطقه که نخستین‌بار محمد جواد ظریف آن را به کار برد، افزود: «برخی دولت‌های منطقه به جای پناه بردن به پیوندهای درون منطقه‌ای و تکیه بر وحدت و امنیت بومی، با پناه بردن به قدرت‌های منفعت طلب، سعی در خریداری امنیت دارند. تا این درد درمان نشود، افق روشنی برای برقراری امنیت در منطقه نمی‌توان متصور شد.»
در روزهایی که محمد بن سلمان، شبه جزیره سعودی را به انباری از باروت و تسلیحات اروپایی و امریکایی تبدیل کرده است، وزیر دفاع ایران تاکید می‌کند که تنها راه مقابله موثر با تهدیدهای مشترک در منطقه، اتخاذ سیاست دفاعی همکاری جویانه و پیگیری نظم امنیتی آسیایی مبتنی بر پیوندهای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی درون منطقه‌ای است. همزمان با حضور امیرسرتیپ حاتمی در مسکو و در جمع نظامی‌های منطقه، روسای جمهور ایران، ترکیه و سوریه در آنکارا در دومین دور گفت‌وگوها در سطح سران درباره فصل جدیدی از همکاری در سوریه متمرکز بر آتش بس پایدار به توافق رسیدند. توفیقی که وزیر دفاع ایران در مسکو آن را الگویی موفق از تجربه همکاری میان کشورهای منطقه‌ای دانست که قابل تسری به تمام کشورهاست. مشارکت‌جویی به جای موازنه‌سازی در منطقه نیز راهبرد دیگری است که از زبان وزیر دفاع ایران در مسکو شنیده شد. سیاستی که ایران به عنوان راهکاری برای پایان دادن به بحران‌های منطقه‌ای در سوریه و یمن تاکنون بارها اعلام کرده است.
ابعاد احتمالا نظامی برنامه هسته‌ای ایران، عبارتی بود که سال‌ها در پروژه ایران ستیزی عربستان سعودی، اسراییل و ایالات متحده جا خوش کرده و با مدد به آن، شدیدترین نظام تحریمی علیه جمهوری اسلامی ایران اعمال شده بود. عبارتی که در نهایت همزمان با حصول توافق هسته‌ای با مختومه شدن پرونده ایران به تاریخ پیوست اما همچنان این روزها از زبان مقام‌های امنیتی صهیونیستی و سعودی درباره فرجام برنامه هسته‌ای ایران پس از دوره برجام به گوش می‌رسد. درحالی که ترامپ یکی از شروط خود برای باقی ماندن در توافق هسته‌ای را شدیدتر شدن نظام بازرسی علیه برنامه هسته‌ای ایران دانسته و تاکید کرده که درهای تاسیسات نظامی ایران باید به روی بازرسان آژانس باز شود، وزیر دفاع ایران در مسکو درباره عواقب برهم زدن توافق هسته‌ای و تاثیر آن بر نظم و امنیت بین‌المللی سخن گفت. البته در کنار این هشدارها دفاع جانانه امیرسرتیپ حاتمی از برجام نیز حکایت از تعهد بدنه نظامی نظام مانند بدنه سیاسی به این توافق امنیتی داشت. وی به صراحت تاکید کرد که جمهوری اسلامی ایران توافق برجام را نمونه موفق یک همکاری جمعی بین‌المللی می‌داند که نتیجه تلاش و همکاری کلیه طرفین در چارچوب احترام متقابل به حقوق ملی و بین‌المللی و دستیابی به یک مفاهمه در حوزه امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی است. در حالی که رییس‌جمهور و وزیر خارجه ایران به صراحت تاکید کرده‌اند که نخستین برهم زننده توافق هسته‌ای نخواهند بود، وزیر دفاع نیز در مقابل چشم‌های نگران همتاهای خود در مسکو اطمینان داد که جمهوری اسلامی ایران به تعهدات خود در این توافق همانند سایر تعهداتش پایبند است.
پس از تبیین سیاست‌های ایران در حوزه فعالیت‌های منطقه‌ای و برجام، امیرسرتیپ حاتمی به سراغ مساله توان موشکی ایران رفت و تاکید کرد که ایران تقویت قدرت دفاعی و اقتدار دفاع بازدارنده به ویژه در حوزه موشکی را حق طبیعی خود در دفاع مشروع منطقه‌ای می‌داند و توسعه و تقویت آن را برای مقابله با تهدیدات متنوع و نوظهور ضروری دانسته و با قاطعیت آن را پیگیری خواهد کرد.
بیش از یونیفورم نظامی امیرسرتیپ حاتمی در دیدارهای خارج از کشور این زبان و ادبیات دیپلماتیک وی بوده که جلب‌توجه کرده است. درحالی که بسیاری از رقبای منطقه‌ای ایران در جایگاه تلاش برای فضاسازی علیه فعالیت‌های منطقه‌ای و آزمایش‌های موشکی ایران ادعا می‌کنند که سیاست دستگاه دیپلماسی ایران با نگاه بدنه نظامی این کشور در منطقه متفاوت است و بعضا محمدجواد ظریف را وزیری می‌دانند که در مسائل منطقه‌ای از برش کافی برخوردار نیست اما به نظر می‌رسد که جمهوری اسلامی ایران با علنی کردن فعالیت‌ها و اهداف نظامی و دفاعی خود در منطقه در حال نمایش حرکت متوازن و هماهنگ دستگاه دیپلماسی با بدنه نظامی خود است.
