روسیه، آمریکا و منازعه بر سر پیمان های تسلیحاتی

ایراس/ متن پیش رو در ایراس منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست

روسیه به عنوان کشور جانشین شوروی از سال 1991 همواره با رویکرد غیر دوستانه غرب مواجه بوده است که نماد آن تلاش همیشگی ناتو برای گسترش به شرق ودربرگیری روسیه، استقرار سامانه های ضد موشکی در اروپای شرقی و نیز تلاش برای برپایی انقلاب های رنگی در کشورهای حوزه همسود بوده است. عملکرد غیر دوستانه و خصمانه آمریکا به عنوان سردمدار غرب، خیلی زود به روسها این مساله را فهماند که انتظار رویکرد مثبت از جانب آمریکا و به طور کلی غرب، نوعی ساده انگاری است وهدف غرب بویژه آمریکا تضعیف هر چه بیشتر و در نهایت تجزیه روسیه است.

عرصه های منازعه
ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه با شناخت این مساله، از اوایل دهه 2000، منتقد رویکرد آمریکا در قبال روسیه بوده و در عین حال نوسازی نیروهای مسلح این کشور به ویژه نیروی هسته ای استراتژیک به عنوان ابزار اصلی همترازی استراتژیک با آمریکا را وجهه همت خود قرار داده است. طبیعتا این مساله برای واشنگتن که همواره در پی تضعیف و نابودی توانمندی هسته ای روسیه است بسیار ناخوشایند بوده وبا واکنش منفی آن روبرو شده است. از سوی دیگر، بحران اوکراین در سال 2014 به مثابه کاتالیزوری باعث شدت گرفتن و علنی شدن خصومت غرب به سرکردگی آمریکا علیه روسیه شد و از آن هنگام تاکنون این روند رو به تصاعد بوده است.

این رویارویی در عرصه های نظامی، سیاسی، اقتصادی، تجاری، دیپلماتیک بین دو کشور تجلی یافته است. یکی از عرصه های این منازعه، جدال دو دولت بر سر پیمان های تسلیحاتی است. به طور مشخص آمریکا و روسیه در زمینه دو پیمان مهم هسته ای یعنی پیمان کاهش تسلیحات استراتژیک هسته ای (استارت-3) و پیمان نیروهای هسته
آمریکا و روسیه در زمینه دو پیمان مهم هسته ای یعنی پیمان کاهش تسلیحات استراتژیک هسته ای (استارت-3) و پیمان نیروهای هسته ای میانبرد (آی ان اف) دچار اختلاف نظر زیادی هستند
ای میانبرد (آی ان اف) دچار اختلاف نظر زیادی هستند. اکنون پیمان های کاهش و امحای تسلیحات هسته ای به یکی از عرصه های مهم اختلاف و تنش بین واشنگتن و مسکو بدیل شده اند. از زمانی که دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا در ژانویه 2017 به قدرت رسیده است تلاش کرده تا برای رفع اتهامات از خود در زمینه حمایت غیر مستقیم روسیه از وی در جریان انتخابات ریاست جمهوری 216 آمریکا و نیز تحقق اهداف خود در زمینه تقویت توانمندی های هسته ای آمریکا و تضعیف زرادخانه هسته ای روسیه، سیاست اتهام زنی به روسیه در باره نقض این دو پیمان بسیار مهم هسته ای را دنبال کرده است.

اختلاف بر سر استارت-3
ویکتور بونداریف رئیس کمیسیون دفاعی و امنیتی شورای فدراسیون روسیه روز 27 بهمن در اظهاراتی تاکید کرد که آمریکا ضمن نقض پیمان کاهش تسلیحات هسته ای استراتژیک (استارت)، مسکو را در این زمینه متهم می کند. از دیدگاه مسکو، آمریکا معیارهای بین المللی در خصوص کاهش سلاح های هسته ای را نقض کرده است؛ حال آن که کلاهک های هسته ای روسیه با توافق «استارت-3» مطابقت کامل دارد.

اختلاف مسکو و واشنگتن در زمینه پیمان آی ان اف به دوره ریاست جمهوری باراک اوباما رئیس جمهوری سابق آمریکا بر می گردد. با این حال این اختلافات اکنون بشدت تشدید شده و دامنه آن به پیمان استارت -3 نیز رسیده است. بر اساس پیمان استارت -3 که در سال 2010 میان روسای جمهوری وقت روسیه و آمریکا منعقد شد، دو کشور توافق کردند تعداد کلاهک های هسته ای استراتژیک خود را به 1550 کلاهک بر روی حداکثر 700 موشک بالستیک قاره پیما و بمب افکن راهبردی محدود کنند. با این حال آمریکا در این زمینه کارشکنی می کند. اوباما مدعی آن بود که با این پیمان مهم گامی در راستای جهان عاری از تسلیحات هسته‌ای برداشته، با این حال هفت سال پس از آن و در آستانه شروع مرحله بعدی این پیمان، به نظر می‌رسد که دولت ترامپ هدف اولیه این پیمان را فراموش کرده است. ترامپ در بودجه سال مالی ۲۰۱۹ خواستار اختصاص ۲۴ میلیارد دلار برای نوسازی تسلیحات هسته‌ای این کشور با هدف به روز کردن و ساخت تسلیحات هسته ای جدید شده است. کینگستون ریف کارشناس تسلیحاتی معتقد است، دکترین هسته ای آمریکا جدید سناریویی را به وجود می آورد که براساس آن آمریکا ممکن است از تسلیحات هسته ای استفاده کند. آمریکا در حال حاضر ۱۳۹۳ کلاهک هسته‌ای عملیاتی است که هر چند تعداد آنها کمتر از آن چیزی است که در پیمان "استارت-3"پیش‌بینی شده، اما به نظر می‌رسد که در شرایط کنونی پنتاگون کمتر به تعداد موشک‌ها و کلاهک‌های هسته‌ای توجه دارد و بیشتر به دنبال مدرن‌سازی زرادخانه هسته‌ای خود است. به گفته لیسبت گرونلوند دانشمند هسته ای: «ترامپ در حال در پیش گرفتن مسیری بی پروا و بی ملاحظه است، مسیری که امنیت آمریکا را چه اکنون و چه در بلند مدت تر کاهش خواهد داد». آمریکا اعلام کرده که برای مدرن‌سازی زرادخانه هسته‌ای خود به بودجه‌ای ۱۲۰۰ میلیارد دلاری نیاز دارد. در مقابل روسیه نیز به منظور تقویت نیروی بازدارنده استراتژیک خود به دنبال روز آمد کردن و تجهیز زرادخانه هسته ای خود است. امااینکه روسیه چه بودجه‌ای را برای این منظور تخصیص داده و یا خواهد داد ناروشن است. به نظر می رسد ادامه اختلافات دو دولت در زمینه اجرای پیمان استارت-3 زمینه مذاکره برای امضای پیمان جدیدتر جایگزین استارت-3 پس از پایان مهلت اجرای آن را زیر سئوال می برد. در اختیار داشتن توانمندی هسته ای استراتژیک برای امنیت ملی روسیه از نگاه مقامات ارشد این کشور به مثابه خط قرمز غیر قابل معامله تلقی می شود و هر گونه درخواستی در این زمینه واکنش شدید روسها را به دنبال دارد. این مساله بویژه پس از درخواست دونالد ترامپ که آشکارا خواهان کاهش یکجانبه تسلیحات هسته ای روسیه شد از اهمیت بیشتری نزد مسکو برخوردار شده است. ضمن اینکه ترامپ با اشاره به کاهش توان آمریکا در تولید سلاح های هسته ای تاکید کرد که این وضعیت را تغییر خواهد داد. این به معنای تلاش جدی آمریکا برای افزایش و نوسازی زرادخانه هسته ای آمریکا خواهد بود. کما اینکه آمریکا از اواخر دوره زمامداری اوباما اعام کرده بود که قصد دارد ظرف ده سال بیش از 350 میلیارد دلار برای نوسازی زرادخانه هسته ای خود هزینه کند.

اختلاف بر سر پیمان آی ان اف
اختلاف دیگر در زمینه پیمان های هسته ای به پیمان نیروهای هسته ای میانبرد (آی ان اف) برمی گردد. مسکو و واشنگتن یکدیگر را به عدم پایبندی به این پیمان متهم می‌کنند، این دو کشور 31 سال پیش در واشنگتن این پیمان را امضا کردند که از سال ۱۹۸۸ به اجرا درآمد. پیمان نیروهای هسته‌ای میا‌نبرد، طرفین این پیمان را از استقرار موشک های بالستیک و موشکهای کروز در اروپا منع می‌کند. براساس این پیمان، موشک هایمیان برد از 1000 تا 5500 کیلومتر و کوتاه برد دارای برد 500 تا 1000 کیلومتر باید نابود شوند. آمریکا با توسل به بهانه نقض پیمان "آی ان اف" در صدد اعمال تحریمهای جدید علیه روسیه است. البته مسکو نیزبارها آمریکا را به نقض این پیمان متهم کرده است. هر چند آمریکا، پیش تر روسیه رابه دلیل ادعای استقرار موشکهای کروز در اروپا به نقض پیمان "آی ان اف" متهم کرده، اما روسها نیز طرح آمریکا برای انتقال بمب های هسته ای جدید به اروپا موسوم به بی 61 -12 از موارد نقض این پیمان تلقی کرده اند. آمریکا در چارچوب  یک پروژه چند میلیارد دلاری این بمب ها را به صورت بمب هایی بالدار و هدایت پذیر با برد زیاد تبدیل کرده است. آمریکا شش سال است که روسیه را به عدم رعایت این پیمان متهم می کند. مقامات آمریکایی قبلا اعلام کرده بودند که واشنگتن مجموعه‌ای از تدابیر برای وادار کردن روسیه به رعایت این پیمان در اختیار دارد. از جمله این اقدامات، تقویت سامانه های ضد موشکی و حتی استقرار موشکهای زمین پایه در اروپا است.

استقرار موشک‌های مستقر در زمین، اقدامی است که در انتهای فهرست گزینه‌ها قرار دارد. در مقابل روسیه اعلام کرده است اگر آمریکا موشک های خود را در شرق اروپا مستقر و به سوی روسیه نشانه گیری کند، از پیمان نیروهای هسته ای میانبرد خارج خواهد شد. قبلا یعنی در اکتبر 2007 نیز ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه تهدید کرده بود که در صورت ادامه اجرای طرح استقرار سپر موشکی آمریکا در اروپا، کشورش از پیمان تسلیحات میانبرد هسته ای خارج خواهد شد. روسیه بارها ادعای امریکا در باره نقض این پیمان را رد کرده و اعلام کرده که این آمریکا است که با استقرار سامانه های ضد موشکی در اروپا مرتکب نقض پیمان مذکور شده است. به گفته روسها، استقرار سکوهای پرتاب موشک ام کا -41 که می تواند موشک های کروز میان برد از نوع "توماهاوک" پرتاب کند، نقض آشکار پیمان "آی ان اف" است. این سکوها در پایگاه هوایی دوسلو در رومانی مستقر شده اند و در آینده هم آمریکا در لهستان این نوع سکوها را مستقر خواهد کرد.

ادعاهای روسیه همچنین در مورد پهپادهای آمریکایی است که از دیدگاه مسکو تحت تعریف موشک‌های کروز قرار می گیرند که در پیمان نیروهای هسته‌ای میان برد آمده است. از دیدگاه روسیه توسعه هر چه بیشتر سامانه های ضد موشکی ناتو وآمریکا که توانمندی رهگیری موشک های هسته ای استراتژیک روسیه را دارند، بمنزله اقدامی برای خنثی کردن توانمندی آفندی هسته ای این کشور محسوب می شود. با حال آمریکا در کنار ناتوهمچنان ادامه استقرار سامانه های ضد موشکی در نقاط مختلف اروپا پافشاری می کنند. البته برخی اعضای اروپایی ناتو نیز با آمریکا همنوا هستند. ژان ایو لو دریان وزیرخارجه فرانسه هشدار داد که روسیه باید به پیمان آی ان اف پایبندباشد و درصورت نقض این پیمان، ناتو باید در زودترین فرصت ممکن به آن واکنش نشان دهد. "ینس استولتنبرگ" دبیرکل پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) مدعی شد که روسیه "پیمان نیروهای هسته ای میانبرد" با آمریکا را نقض کرده و این مسئله می تواند منجر به آغاز مسابقه هسته‌ای جدیدی در قاره اروپا شود.

جمع بندی
از نگاه روسها، رویکرد ترامپ مبتنی بر اصل عدم توازن هسته ای است که با اصل "برابری هسته ای" که در جریان جنگ سرد، اتحاد جماهیر شوری و آمریکا آن را به مثابه بهترین راه برای تضمین صلح پذیرفتند، در تعارض کامل قرار دارد. در عین حال مسکو معتقد است که برتری هسته ای مورد ادعای ترامپ بیشتر امری تخیلی است. در حالی که پیمان استارت-3 اساسا به مثابه شالوده ایی برای توازن و ثبات هسته ای بین آمریکا و روسیه و پیمان نیروهای هسته ای میانبرد نیز، به مثابه پیمانی برای پیان دادن به مسابقه تسلیحات هسته ای در اروپا مطرح بوده است. هر گونه تلاش آمریکا برای زیر پا گذاشتن این دو توافق مهم، واکنش روسیه را به دنبال داشته است. کما اینکه مسکو به نقض پیمان نیروهای هسته ای میانبرد با استقرار موشک های کوتاه برد اسکندر در کالینینگراد یعنی منطقه مجاور مرزهای لهستان پاسخ داده است. موشکهای اسکندر که در دو نوع بالستیک و کروز تولید و عملیاتی شده اند و هر دو از سکوی واحدی پرتاب می شوند می توانند در انهدام اهداف ثابت ناتو در شرق اروپا به ویژه در کشورهای حوزه بالتیک و لهستان بسیار موثر واقع شوند. بدین ترتیب اکنون مقامات ارشد ناتو و کشورهای شرقی اروپا که در این سازمان نظامی عضو هستند با تهدید جدیدی باید مقابله کنند که البته رویارویی و خنثی کردن آن اصلا کار راحتی نخواهد بود. این به معنای تغییر موازنه قوا در شرق اروپا بین روسیه و ناتو به نفع مسکو خواهد بود.


نویسنده: دکتر سید رضا میرطاهر، تحلیلگر ارشد مسائل راهبردی