اعتماد/ متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
سارا معصومی| یازدهمین نشست کمیسیون مشترک برجام به خاص‌ترین آنها تا این تاریخ بدل شد. نخستین دیدار پس از عزل رکس تیلرسون، وزیر خارجه امریکا میان دیپلمات‌ها و مذاکره‌کنندگانی که در تولد برنامه جامع اقدام مشترک دست داشتند. نخستین دیدار میان ایران و ١+٥ پس از آنکه تروئیکای اروپایی مذاکرات سه جانبه با امریکا برای بررسی پیش‌شرط‌های دونالد ترامپ، رییس‌جمهور این کشور درباره برجام را آغاز کردند. آخرین نشست برنامه‌ریزی شده کمیسیون مشترک پیش از فرارسیدن ضرب‌الاجل ١٢ ماه مه رییس‌جمهور امریکا و شاید هم آخرین نشستی که در آن امریکا نیز به عنوان یک عضو در برجام مانده نماینده خود را به وین فرستاده است. رویارویی نمایندگان ایران و امریکا در دو سال گذشته از عمر اجرای برجام هیچگاه سهل و ممتنع نبوده است و ایران حتی در دوره باراک اوباما، رییس‌جمهور پیشین امریکا نیز اعتراض‌های گسترده‌ای به اجرای تعهدات از سوی واشنگتن داشت.
تهران می‌گوید که نه تنها خبری از اجرای با حسن نیت توافق هسته‌ای از سوی امریکا نیست بلکه دولت دونالد ترامپ بر کارشکنی‌ها نیز افزوده و فضای منفی و مبهمی که پیرامون ایران ایجاد کرده است عملا مانع از این شده که تهران کاملا از منافع اقتصادی توافق هسته‌ای منتفع شود. اعضای ١+٥ در حالی دور هم در وین جمع شدند که شوک اخراج رکس تیلرسون از دستگاه دیپلماسی ایالات متحده و معرفی شدن مایک پمپئو، رییس سازمان سیا در یک سال گذشته به مجلس سنا به عنوان گزینه‌ای برای حضور در وزارت خارجه امریکا همه را غافلگیر کرده است. چهره‌هایی که می‌توانستند با اروپا درباره لزوم باقی ماندن امریکا در برجام و پایبندی به تعهدی که باراک اوباما داده بود، به توافقی حداقلی برسند یک به یک اطراف ترامپ را یا خالی کرده‌اند یا تحمل نشده‌اند. اروپا دو دور مذاکرات با رکس تیلرسون درباره شروط برجامی ترامپ را پیش برده بود و در حالی که قرار بود وزیر خارجه روز پنجشنبه در وین با همتاهای خود از فرانسه، بریتانیا و آلمان دور سوم رایزنی‌ها را پیش ببرد، ترامپ در توییتر خود از اخراج وی خبر داد. پیش بینی رفتارهای برجامی ترامپ پیش از این نیز سخت بود و اکنون با نبود تیلرسون این پیش بینی سخت‌تر هم شده است. نمایندگان تروئیکای اروپایی به همراه هلگا اشمید، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در حالی خود را به وین رساندند تا با همتاهای خود از ایران دیدار کنند که تهران از اروپا نیز گلایه‌های بسیار دارد. سیدعباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر خارجه کشورمان تنها چند ساعت پیش از راهی شدن به وین هشدار داد که اگر امریکا از برجام خارج شود، ایران نیز در این توافق هسته‌ای باقی نمی‌ماند. اروپا اگر تا پیش از این به راضی نگاه داشتن ایران برای باقی ماندن در برجام بدون امریکا فکر هم می‌کرد اکنون چنین خیالی را بر خود حرام نیز می‌داند. در آنسوی میدان نیز بسیاری از تحلیل گران به اروپا هشدار می‌دهند که اخراج تیلرسون از سوی ترامپ به معنای قوی‌تر شدن چهره‌های ضدایرانی در کابینه رییس‌جمهور و بالا رفتن درصد احتمال خروج امریکا از برجام است و در چنین شرایطی بهتر است که اروپا خود را وارد بازی خطرناک راضی کردن ترامپ نکند. نخستین دیدارهای سیدعباس عراقچی در وین به رایزنی‌های دو جانبه با هیات‌های اروپایی، روسیه و چین گذشت و رایزنی دو جانبه با هیات امریکایی به بعد از نشست عمومی موکول شد. در ده نشست پیشین کمیسیون مشترک برجام نیز اصلی‌ترین سوژه‌های روی میز میزان پایبندی دولت امریکا به تعهداتش در برجام و موارد نقض بوده است.
این‌بار اما برای نخستین‌بار سید عباس عراقچی با همتای تازه وارد خود برایان هوک از ایالات متحده دیدار کرد. دیدار با مردی که در جریان ریز مذاکرات هسته‌ای نبوده و البته که برجام را نیز میراث ارزشمند رییس‌جمهور خود در حوزه دیپلماسی بین‌المللی نمی‌داند. اروپا در دو سال گذشته و البته در چندماه اخیر به نوعی تلاش کرده توازن در جانبداری از تهران یا واشنگتن را حفظ کند و در فضایی که سه کشور اروپایی و اتحادیه اروپا تاکید دارند که برجام باید با کیفیت و کمیت توافق شده در متن پیش برود اما در میدان عمل برخی از آنها در شکایت از عدم وفای به عهد امریکا به تعهداتش کاملا هم موضع با تهران بوده و انتقاد می‌کنند و برخی از بیان انتقاد با صدای بلند و به‌خصوص در حضور مامور امریکایی ابا دارند. دونالد ترامپ رییس‌جمهور امریکا نه‌تنها با سیاست حفظ ابهام پیرامون باقی ماندن یا نماندن امریکا در برجام، تلاش می‌کند عادی‌سازی رابطه اقتصادی و سیاسی ایران با جامعه جهانی را دچار اختلال کند بلکه ابهام در خواسته واقعی وی از برجام نیز به قوت خود باقی است. برخی از منابع آگاه در وین پیش از آغاز این نشست ابراز امیدواری کردند که شاید این‌بار و با حضور نماینده‌ای از دولت جدید امریکا در کمیسیون مشترک مشخص شود که انتظارهای صریح ترامپ از این توافق چیست. رییس‌جمهور امریکا در یک سال گذشته بارها تلاش کرده با همکاری اطلاعاتی اسراییل، سندسازی سعودی و بازی‌های تبلیغاتی نیکی هیلی، نماینده امریکا در سازمان ملل اجماعی جهانی علیه ایران به بهانه آزمایش‌های موشکی یا فعالیت‌های منطقه‌ای این کشور ایجاد کند که همگی این توطئه‌ها به شکست منتهی شده است. در چنین شرایطی ترامپ از آخرین ابزار خود که مشروط کردن بقای برجام به عقب‌نشینی تهران از فعالیت‌های منطقه‌ای و آزمایش‌های موشکی است، روی آورد. اصرار بر ادغام پرونده‌های هسته‌ای و غیرهسته‌ای ایران در حالی از سوی امریکا ادامه دارد که ایران و ١+٥، از ابتدای آغاز دور جدیدی از مذاکرات هسته‌ای با هم در دولت یازدهم به ریاست حسن روحانی توافق کردند که برجام صرفا مقوله فعالیت‌های هسته‌ای ایران را شامل شود و لاغیر. روز جمعه همزمان با آغاز یازدهمین نشست کمیسیون مشترک برجام، رسانه‌های غربی با انتشار تحلیل‌های متفاوت تاکید کردند که وقت اروپا برای نجات توافق هسته‌ای با ایران در حال به پایان رسیدن است و اکنون زمان آن فرارسیده که اتحادیه اروپا در قالب کلی و تروییکای اروپایی که در دوره دو ساله پس از حصول برجام روابط سیاسی و اقتصادی گسترده با تهران را از سر گرفته‌اند هنر و قدرت دیپلماسی خود را برای حفظ دستاوردی که آبروی سیاسی قاره سبز به حساب می‌آید، نشان دهند. در حاشیه این دور از نشست کمیسیون مشترک برجام، گروه کاری رفع تحریم‌ها یکی از شلوغ‌ترین گروه‌های کاری بود و هیات‌های کارشناسی ایران و ١+٥ به صورت ریز و مفصل در این گروه کاری موارد نقض برجام و شکایت‌ها و گلایه‌های تهران را مطرح کردند. درهمین‌راستا، فرزانه شرفبافی مدیرعامل ایران ایر پس از خروج از جلسه کمیسیون مشترک برجام گفت: «در این جلسه درباره مجوزهای اداره خزانه داری و دفتر کنترل اموال خارجی (OFAC) در بخش هوایی صحبت کردیم. در این جلسه مشکلات مربوط به لغو تحریم‌ها در بخش هوایی را مطرح کردیم.»
