رمزگشایی از «قائم‌مقام»

فرهیختگان

فرهیختگان/ منظور مستند «قائم‌مقام» از بدون سانسور بودن، این است که پرتره کامل‌تری از آیت‌الله منتظری را مقابل چشمان مخاطبان قرار دهد. مستند «قائم‌مقام» تلاش دارد بگوید ایشان از اول در صحنه مبارزات انقلاب اسلامی حضور داشتند و خیلی از مبارزان، انقلابیون و جریان‌های داخلی نظام دلبسته‌شان بودند و حاضر بودند برای ایشان جان دهند.

مستند «قائم‌مقام» با صحنه‌هایی از عزل آقای منتظری شروع می‌شود. فروردین 68 است و مردم با تیتر عزل «قائم‌مقام» در روزنامه‌ها مواجه می‌شوند. دوره‌ای که بخش مهمی از جامعه سیاسی در شوک فرو می‌رود و همه منتظرند ببینند چه اتفاقی افتاده است. در این مستند فلاش‌بک‌هایی به سال‌های مختلف حیات سیاسی آیت‌ا... منتظری دیده می‌شود و همین باعث می‌شود مخاطب با روایت‌های متنوعی از زندگی «قائم‌مقام» رهبری مواجه شود. تا به حال هر روایت موافق یا مخالفی که از آقای منتظری شده یا با سانسور بوده یا اینکه فقط وجوهی از حیات سیاسی او مورد توجه قرار گرفته است؛ مثلا کسانی که به برخی رفتارهای سیاسی ایشان نقد دارند، نقاط قوت زندگی ایشان را و خدماتی که به انقلاب اسلامی کردند، در نظر نمی‌گیرند و در تمام این سال‌ها، بخش مهمی از حیات سیاسی ایشان اصلا دیده نمی‌شود. در مقابل این نگاه، جریانی که موافق برخی از اظهارنظرهای سیاسی آقای منتظری هستند، نقطه‌ضعف‌های ایشان را کوچک شمرده و توجیه می‌کنند و از آن طرف مسائل دیگری را بزرگنمایی می‌کنند.

منظور مستند «قائم‌مقام» از بدون سانسور بودن، این است که پرتره کامل‌تری از آیت‌ا... منتظری را مقابل چشمان مخاطبان قرار دهد. مستند «قائم‌مقام» تلاش دارد بگوید ایشان از اول در صحنه مبارزات انقلاب اسلامی حضور داشتند و خیلی از مبارزان، انقلابیون و جریان‌های داخلی نظام دلبسته‌شان بودند و حاضر بودند برای ایشان جان دهند. امام خمینی‌(ره) ایشان را بسیار قبول داشتند و خیلی از کارها را به وی ارجاع می‌دادند. حالا در این بین اتفاقاتی می‌افتد که ایشان با نظام زاویه پیدا می‌کند و درنهایت می‌شود همان آقای منتظری سال 88. مستند «قائم‌مقام» مسائل را توصیفی و به شکلی جامع بیان می‌کند و قرار نیست با یک نکته به مخاطبان کد دهد که آقای منتظری را براساس نظرات سیاسی‌اش در سال 88 قضاوت کنند. از طرفی هم قرار نیست مستند «قائم‌مقام» بگوید که ایشان از ابتدا تمام و کمال بوده و نظام به او جفا کرده است. 

یک نکته اساسی در این مستند حضور افرادی است که تا به حال اینقدر مفصل در مورد آیت‌ا... منتظری صحبت نکرده بودند. مثلا آقای ری‌شهری در کتاب «سنجه انصاف» به آقای منتظری و مهدی هاشمی پرداخته است، ولی موقعیتی نبوده که در مقابل دوربین و به این شکل مفصل و جامع صحبت کند. اغلب مصاحبه‌های این مستند بالای دو ساعت طول کشیده است و با توجه به سیر روایی که داشته مصاحبه‌ها تکه‌تکه شده و درون مستند جای گرفته‌اند.

به ادعای سازندگان مستند احمد منتظری فرزند آیت‌ا... منتظری تا به حال چنین مصاحبه‌ مفصلی نداشته‌ و مصاحبه‌های پیشین او با روزنامه‌ها یا تلویزیون‌های خارجی به صورت گذری بوده است یا آقای محسنی‌اژه‌ای تا به حال راجع به این موضوع صحبت نکرده بود. عمادالدین باقی یکی دیگر از شخصیت‌های سیاسی است که در این مستند مفصل صحبت کرده است، در حالی که پیش از این صحبت‌هایش در مورد شخصیت منتظری، به یک یادداشت در روزنامه منحصر می‌شد ولی اینکه خاطرات آن روزها را روایت کند، اصلا نبوده است. نگاه موافقان و مخالفان در این مستند حفظ شده است. مثلا نگاه عمادالدین باقی در این مستند برای مخاطب قابل درک است و تفاوت بین نگاه‌های سیاسی به‌طور کامل درک می‌شود. مخاطب بعد از شنیدن اظهارات انتقادی نسبت به برخی نظرات سیاسی آقای منتظری، نظر موافقانش را هم می‌شنود و روایت افراد در این مستند حفظ شده است. نسخه نهایی که برای نمایش این مستند آماده شده 100 دقیقه است. این درحالی است که نسخه اولیه 200 دقیقه بود و محتوایی کامل‌تر و جامع‌تر داشته است.

در این مستند به بازه زمانی رفع حصر آقای منتظری، از سال 81 تا 88 خیلی گذرا پرداخته شده است. زمان ساخت این مستند، حدود دو سال و نیم طول کشید و علتش این بود که خیلی‌ها حاضر نبودند در این مورد صحبت کنند. مثلا آقای فلاحیان و حمید روحانی از جمله کسانی بودند که به هیچ‌وجه حاضر به مصاحبه برای این مستند نشدند.

یک نقطه قوت دیگر این مستند، آرشیو فیلم‌های دیده‌نشده‌ای از مقاطع مختلف زندگی ایشان است. آرشیوهایی که شاید برای اولین‌بار است که پخش می‌شود و سال‌ها در بایگانی بوده است. اکران‌های خصوصی‌ای که برای چهره‌های مختلف سیاسی اصلاح‌طلب و اصولگرا گذاشته شده از بهزاد نبوی تا عطریان‌فر و علی مطهری واکنش‌های مختلفی را در پی داشته است. بعضی‌ها بعد از دیدن این مستند می‌گویند بی‌طرفانه ساخته شده اما برخی هم هستند که خلاف این نظر را می‌گویند. این موضوع که این مستند بدون سانسور است خیلی‌ها را اذیت کرد و شروع کردند به هجمه علیه مستند و حتی کار را به رسانه‌های معاند خارجی کشاندند. مستند «قائم‌مقام» با فوت آیت‌ا... تمام می‌شود و صحنه آخر تشییع پیکر آیت‌ا... است.